Chionomys nivalis (Karfaresi)

Palearktik bölgenin yüksek dağlık bölgelerinde yaşayan, kayalık habitatlara ve taşlık arazilere adapte olmuş bir tarlafaresi türüdür. Karfaresi olarak bilinen bu kemirgen, nadiren ağaç çizgisinin altına iner ve yaşamını büyük ölçüde kayalar arasındaki yarıklar ve çatlaklar içine kurar.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel Adı Açıklama / Not

Takım (Order) Rodentia Kemirgenler

Aile (Family) Cricetidae Tarlafareleri , Lemmingler ve Hamsterları içerir.

Alt Aile (Subfamily) Arvicolinae Tarla fareleri ve Lemmingler

Cins (Genus) Chionomys Karfareleri

Tür (Species) C. nivalis Karfaresi Tanımlayan (Martins, 1842)

Latince Anlamı: Chionomys, Yunanca "karfaresi" anlamına gelir. nivalis ise "kara ait, karda yaşayan" demektir; türün yaşadığı yüksek rakımlı ve karlı habitatlara atıfta bulunur.

Türkçe Adı Karfaresi, Avrupa Karfaresi.

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Dağılım: Avrupa ve Batı Asya'nın dağlık bölgelerinde parçalı bir dağılım gösterir. Pireneler, Alpler, Apeninler, Karpatlar, Balkan Dağları (Olimpos, Pindus), Kafkaslar, Lübnan, Suriye ve Türkiye'nin yüksek dağ sıraları (Pontus ve Toros Dağları) bu dağılım alanlarına dahildir.
• Habitat: Karasal bir türdür ve ana habitatı ağaç çizgisinin üzerindeki kayalık alanlar, taşlık araziler, taş yığınları ve uçurumlardır (petrikolik topraklar). Habitat seçimi, sıcaklık uygunluğundan ziyade mikrohabitatın kayalık yapısının uygunluğuna bağlıdır.
• Fiziksel Özellikler:
• Kürk: Kalın, uzun ve yumuşak kürkü, özellikle kış aylarında soğuktan korunmaya yardımcı olur. Kürk rengi genellikle açık gridir.
• Kuyruk: Kuyruğu nispeten uzundur ve genellikle kürkün renginden daha beyazdır.
• Adaptasyon: Kaya çatlaklarında ve yarıklarında kolayca hareket etmesini sağlayan güçlü ayaklara sahiptir.
• Yaşam Tarzı ve Beslenme:
• Aktivite: Genellikle geceleri veya alacakaranlıkta aktif olsa da, besin arayışı için gün içinde de dışarı çıkabilirler.
• Diyet: Çoğunlukla otçuldur. Yüksek irtifa bitkileri, çimenler, tohumlar, yosunlar ve likenlerle beslenir. Sert kış aylarında bile kaya altlarında ve kar tünellerinde yiyecek bulabilirler.
• Üreme: K-üreme stratejisine sahiptir; uzun ömür, düşük doğurganlık ve geç cinsel olgunlaşma. Bu, yüksek dağ habitatlarının zorlu koşullarına bir adaptasyondur.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Chionomys nivalis türü, küresel düzeyde IUCN Kırmızı Listesi'nde Asgari Endişe (Least Concern - LC) kategorisinde yer almaktadır.

• Durumun Açıklaması: Dağılım alanı parçalı olmasına rağmen, uygun dağlık habitatlarda yaygın olarak bulunur. Popülasyon eğilimi stabil görünmektedir ve şu anda ciddi bir küresel tehditle karşı karşıya değildir. Ancak bazı yerel popülasyonlar habitat bozulması ve iklim değişikliğinden etkilenebilir.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik ve Ekolojik Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ (Ekolojik Mit): Kar Volü, kışı uyuyarak (hibernasyon) geçirir.
• Gerçeklik: Hayır. Kar Volü, kış uykusuna yatmaz. Kış aylarında, kendisini korumak için taşların altındaki çatlaklarda veya karın altında kazdığı tünellerde aktif olarak hareket eder ve besin aramaya devam eder. Vücudunu soğuk havaya adapte eden özel fizyolojik mekanizmaları vardır.
• DOĞRU (Genetik Gerçek): Türkiye'deki Kar Volü popülasyonları, diğer bölgelerden genetik olarak farklıdır ve yeni türlere ayrılmaktadır.
• Gerçeklik: Evet. Yapılan moleküler ve kraniometrik (kafatası ölçümleri) analizler, Orta Toroslar'daki Kar Volü popülasyonlarının, Kafkas-Küçük Asya genetik soy hattından farklı olduğunu göstermiştir. Bu genetik ayrışma, yakın zamanda bu popülasyonlardan bazılarının yeni bir tür olarak tanımlanmasına yol açmıştır (C. nivalis grubunda C. layi ve yeni tanımlanan bazı formlar gibi). Türkiye, bu tür grubunun genetik çeşitliliğinin önemli merkezlerinden biridir.
• Folklorik Bilgi: Kar Volü, ulaşılmaz dağlık bölgelerde yaşaması nedeniyle Avrupa ve Anadolu kültürlerinde genellikle "Dağların Ruhu" veya "Görünmez Kaya Sakini" gibi isimlerle anılır. Özellikle kışın karlar altında besin bulma yeteneği, onu dayanıklılığın ve zor koşullarda hayatta kalmanın sembolü yapmıştır. Geleneksel Anadolu hikayelerinde, dağcıların ve çobanların kar fırtınalarında sığınak bulmasına yardımcı olan rehber bir hayvan figürü olarak yer almıştır.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

• Wikipedia & EUNIS (European Union): Korunma durumu (Asgari Endişe - LC), habitat (kayalık alanlar, ağaç çizgisi üstü) ve genel dağılım (Pireneler'den İran'a).
• ResearchGate & Akademik Çalışmalar (Golenishchev et al., 2022): Türkiye'deki popülasyonların moleküler genetik farklılaşması, C. nivalis grubunun çeşitliliği ve yeni tür tanımlamalarına yol açan kraniometrik analizler.
• GBIF: Taksonomik sınıflandırma ve eş anlamlılar listesi.
• Genel Biyolojik Veriler: Beslenme (otçul) ve yaşam tarzı (hibernasyon yapmama, petrikolik habitat).