Cydnidae

Cydnidae – Toprak Altı Böcekleri / Yuvarlak Toprak Böcekleri (Latince: Cydnidae, cins ismi Cydnus'tan gelir; Yunanca "kydnos" = siyahımsı veya "kydnios" = karanlıkta yaşayan anlamına gelebilir, böceklerin genellikle koyu renkli ve toprak altında yaşamalarına atıf)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Pentatomoidea
• Familya: Cydnidae Billberg, 1820

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Küçük ila orta büyüklükte, genellikle 2-20 mm uzunluğundadırlar. Vücutları genellikle oval veya geniş oval, bombeli ve oldukça sağlam (sklerotize) bir yapıya sahiptir.
• Baş: Genellikle yarı dairesel veya dörtgenimsidir. Başın ve pronotumun (ön göğüs) kenarlarında sıklıkla dişli veya dikenli yapılar bulunur, bu da toprağı kazmalarına yardımcı olur. Bileşik gözler belirgin olup, başın yanlarında konumlanmıştır. Ocelli (basit gözler) genellikle bulunur.
• Antenler: Genellikle 5 segmentlidir, nispeten kısadır.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) nispeten kısadır ve bitki öz suyu emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken vücudun altına doğru katlanır.
• Gövde: Genellikle mat siyah, koyu kahverengi veya bazen metalik parlaklığa sahip koyu renklerdedir. Vücut yüzeyleri genellikle pürüzsüz veya hafifçe noktalı olabilir. Scutellum (kalkan) genellikle üçgenimsi ve büyüktür, abdomenin (karın) ve kanatların bir kısmını örter.
• Kanatlar: Kanatlar genellikle tamamen gelişmiştir (makropteröz) ve uçmaya yeteneklidirler. Dinlenme halindeyken kanatlar sırt üzerinde düz bir şekilde katlanır. Ön kanatlar (hemelytra) belirgin membranöz (zarsı) kısımlara sahiptir.
• Bacaklar: En belirgin özelliklerinden biri, ön bacakların (özellikle tibiae - kaval kemikleri) kazmaya uyarlanmış olmasıdır. Bu kemikler, toprağı kazmak için kullanılan güçlü diken veya tarak benzeri yapılarla donatılmıştır. Orta ve arka koksalarda da (kalça kemiklerinde) sert kıllardan oluşan bir fırça bulunabilir. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 3 segmentlidir, ancak bazen indirgenmiş olabilir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Çoğunlukla karasal ve fossorial (toprak altında yaşayan) böceklerdir. Kumlu ve gevşek toprakları tercih ederler. Tarlalar, bahçeler, ormanlık alanlar, yol kenarları, çayırlar ve hatta kumlu plajlar gibi çeşitli habitatlarda bulunabilirler. Yaşamlarının çoğunu toprağın içinde geçirirler.
• Ekolojik Rol: Çoğu tür fitofajdır (bitki yiyen), bitki köklerinin öz suyuyla beslenirler. Bu nedenle bazı türler, yer fıstığı, mısır, manyok, patates ve soğan gibi tarım ürünlerinde kök ve tohumlarda emgi zararı yaparak ekonomik kayıplara neden olabilirler. Toprakta kazı yaparak toprağın havalandırılmasına ve besin döngüsüne katkıda bulunabilirler. Bazı türler ise leşçil olup ölü böceklerle beslenebilir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Bitki köklerinden, toprak altı meyvelerden (örneğin yer fıstığı) veya düşen tohumlardan öz su emerek beslenirler.
• Aktivite: Çoğu zaman toprak altında gizlenirler. Topraktan nadiren çıkar ve genellikle geceleri ışığa gelirler, bazen büyük sürüler halinde ışık kaynaklarının etrafında toplanırlar. Rahatsız edildiklerinde yere düşerek ölü taklidi yapabilir veya kötü kokulu bir sıvı salgılayarak yırtıcıları uzaklaştırabilirler.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler yumurtalarını genellikle toprağa, konakçı bitki köklerinin yakınına bırakır. Bazı türlerde anne bakımı gözlemlenmiştir; dişi, yumurtaları veya yeni yumurtadan çıkmış nimfleri koruyabilir.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer, ancak kanatsızdır ve genellikle daha küçük, daha soluk renkli olabilirler. Nimfler de toprak altında yaşar ve köklerle beslenirler.
• Dağılım: Kozmopolit bir familyadır; Antarktika hariç tüm kıtalarda çok geniş bir yayılış gösterirler. Özellikle tropikal ve ılıman bölgelerde tür çeşitliliği fazladır. Dünya genelinde 120'den fazla cins ve 760'tan fazla türü bulunmaktadır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Cydnidae familyası, Türkiye faunasında yaygın olarak bulunan bir gruptur. Ülkenin çeşitli bölgelerinde, özellikle tarım arazilerinde, bahçelerde ve açık alanlarda Cydnidae üyelerine rastlamak mümkündür.
• Türkiye'de Cydninae ve Sehirinae gibi alt familyalardan birçok tür kaydedilmiştir. Cydnus aterrimus (Forster, 1771), Macroscytus brunneus (Fabricius, 1803) ve Legnotus picipes (Fallén, 1807) gibi türler Türkiye'de yayılış gösteren örneklerdir.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. Zehirli değildirler ve ısırmazlar.
• Ancak, özellikle yer fıstığı gibi toprak altında gelişen tarım ürünlerinde, köklerde ve tohumlarda emgi yaparak önemli ekonomik zararlara neden olabilirler. Nadiren, bazı türlerin insan derisini delebildiği ve geçici pigmentasyona neden olabildiği bildirilmiştir, ancak bu durum yaygın değildir ve tıbbi bir sorun teşkil etmez.

Latince Adının Anlamı:

• "Cydnidae", familyanın tip cinsi olan Cydnus'tan gelir. Yunanca "kydnos" kelimesinden türemiş olup, "siyahımsı" veya "karanlıkta yaşayan" anlamına gelebilir. Bu isim, familyanın çoğu üyesinin koyu rengine ve toprak altındaki gizli yaşam tarzına atıfta bulunur.

İlginç Bilgiler:

• Cydnidae, kazıcı bacakları ve toprak altı yaşam tarzıyla diğer kalkan böceklerinden (Pentatomoidea) ayrılır.
• Bazı türlerin, bitki kökleri üzerinde beslenirken toprakta açtıkları tünellerle toprak havalandırmasına katkıda bulunduğu düşünülmektedir.
• Dişilerde görülen yumurta ve nimf koruma davranışı (ebeveyn bakımı), böcekler arasında oldukça gelişmiş bir özelliktir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Uğur böcekleriyle akrabadırlar çünkü ikisi de yuvarlak/oval şekillidir.
• Gerçek: Vücut şekilleri benzer olsa da, uğur böcekleri (Coccinellidae) Coleoptera (kınkanatlılar) takımına aitken, Cydnidae Hemiptera (yarım kanatlılar) takımına aittir. Ayrıca uğur böcekleri genellikle yırtıcı ve faydalıdır, Cydnidae ise genellikle fitofajdır.
• Efsane 2: Yeraltında yaşadıkları için tehlikeli veya zehirlidirler.
• Gerçek: Toprak altında yaşamaları onları tehlikeli yapmaz. Zehirli değillerdir ve insanlara saldırmazlar. Koku bezleri salgıladıkları kötü kokular, savunma amaçlıdır.
• Efsane 3: Sadece çöllerde veya çok kurak bölgelerde bulunurlar.
• Gerçek: Kurak bölgelerde bulunmalarına rağmen, nemli ve tropikal ekosistemlerde de yaygındırlar. Toprak altı yaşam tarzları, onları farklı iklim koşullarına adapte edebilir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayvanı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Lis, J.A. (2000). Burrower bugs of the Old World: a catalogue (Hemiptera: Heteroptera: Cydnidae). Genus (Wroclaw), 10(2), 165-249.
• Schaefer, C.W. & Panizzi, A.R. (2000). Heteroptera of Economic Importance. CRC Press.
• Henry, T.J. (2009). Biodiversity of Heteroptera. In: Foottit, R.G., & Adler, P.H. (Eds.), Insect Biodiversity: Science and Society. Blackwell Publishing.
• Kment, P., Jacobs, D.H., Carapezza, A., Deckert, J., Rider, D.A. & Kóbor, P. (2024). Desert Bugs (Hemiptera: Heteroptera: Thaumastellidae): New records and review of the distribution and habitat of this relict group. Zootaxa, 5541(2), 144-162. (Cydnidae'nin diğer familyalarla ilişkisi hakkında güncel bilgiler)
• Tezcan, S., & Gülperçin, N. (2013). Aspat (Strobilos) antik kenti ve çevresindeki (Bodrum, Muğla) tarım teraslarının Scutelleridae, Cydnidae ve Pentatomidae (Hemiptera: Pentatomoidea) faunası üzerinde bir analiz. Türkiye Entomoloji Dergisi, 37(2), 249-260.
• GBIF.org – Cydnidae family records.