Thaumastellidae

Thaumastellidae – Çöl Böcekleri / Relikt Böcekler (Latince: Thaumastellidae, cins ismi Thaumastella'dan gelir; Yunanca "thaumastos" = şaşırtıcı, hayranlık uyandıran ve "stella" = yıldız veya küçük anlamına gelebilir, böceğin nadirliğine veya belirgin özelliklerine atıf)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Pentatomoidea
• Familya: Thaumastellidae Horváth, 1896

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Küçük böceklerdir, genellikle 2-5 mm uzunluğundadırlar. Vücutları kısa, sağlam ve sub-eliptik (hafif oval) bir yapıya sahiptir.
• Baş: Genellikle porrekt (ileri doğru uzanmış) ve orta derecede dışbükeydir. Gözler küçüktür ve başın yanlarında hafifçe dışarı doğru çıkık durur. Bazı türlerde ocelli (basit gözler) bulunmazken, diğerlerinde bulunabilir; bu önemli bir teşhis özelliğidir.
• Antenler: Genellikle 4 segmentlidir, nispeten kısadır.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) nispeten uzundur ve bitki öz suyu emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken vücudun altına doğru katlanır.
• Gövde: Genellikle parlak kırmızımsı kahverengi tonlarda olup, bazen vücut renginde hafif farklılıklar görülebilir. Pronotum (ön göğüs), scutellum (kalkan) ve kanat pedleri yüzeysel olarak noktalıdır. Scutellum genellikle küçüktür.
• Kanatlar: En belirgin özelliklerinden biri, çoğu türde kanatların indirgenmiş (brakipter) veya çok kısa olmasıdır. Hemelytra (ön kanatlar) genellikle üçgenimsi pedler şeklinde olup, scutellumun ucunu zar zor geçer; zar (membran) kısmı genellikle tamamen yoktur. Bu durum, onların sınırlı hareket kabiliyetine işaret eder.
• Bacaklar: Nispeten kısadır ve kuvvetlidir. Ön femurlar (uyluklar) hafifçe kalınlaşmış olabilir. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 2 segmentlidir.
• Diğer özellikler: Karın (abdomen) pleuronda (yan kısmında) dağılmış kısa, keskin dikenler bulunabilir. Bazı türlerde metatorasik koku bezi açıklığı küçük, yuvarlak ve hafifçe vücut yüzeyinden dışarı çıkık olabilir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Esas olarak kurak ve yarı kurak bölgelerde, çöllerde ve bozkır benzeri alanlarda yaşarlar. Genellikle kumlu ve taşlı zeminlerde, çöl bitki örtüsü (örn. Prosopis, Acacia, Tamarix, Salvadora, Ephedra, Calligonum, Calotropis türleri) arasında bulunurlar.
• Ekolojik Rol: Fitofaj (bitki yiyen) böceklerdir. Konakçı bitkilerinin öz suyu ile beslenirler. Bitki tercihleri çöl florasına özgüdür. Tarımsal açıdan önemli bir zararlı olarak bilinmezler. Çöl ekosistemlerindeki rolleri hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Kurakçıl bitkilerin öz suyunu emerek beslenirler.
• Aktivite: Hakkında çok az şey bilinmektedir. Kanatlarının indirgenmiş olması nedeniyle uçma yetenekleri sınırlıdır veya yoktur, bu da onların karasal yaşam tarzına daha çok adapte olduklarını gösterir. Genellikle zemin üzerinde veya alçak bitki örtüsü arasında yavaş hareket ederler. Koku bezleri gelişmiştir ve rahatsız edildiklerinde kötü kokulu sıvılar salgılayabilirler.
• Üreme: Yumurta ile çoğaldıkları tahmin edilmektedir, ancak yumurta bırakma yerleri ve yöntemleri hakkında bilgi sınırlıdır.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterdikleri varsayılır. Nimf evreleri hakkında da bilgi çok kısıtlıdır. Ergin dişiler genellikle erkeklerden daha büyüktür.
• Dağılım: Çok sınırlı ve parçalı bir dağılıma sahiptirler. Esas olarak Sahra Altı Afrika, Arap Yarımadası ve Palearktik bölgenin kurak kısımları (örn. Kuzey Afrika, Mısır, Umman, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Sudan, Namibya, Güney Afrika) arasında yayılış gösterirler. Familya içinde sadece tek bir cins (Thaumastella) ve şu an için 4 tanımlanmış tür (T. aradoides, T. namaquensis, T. elizabethae, ve henüz tanımlanmamış bir tür) bulunmaktadır. "Relikt grup" olarak adlandırılmaları, eski bir soydan gelen ve sınırlı bir yayılıma sahip oldukları anlamına gelir.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Thaumastellidae familyasının Türkiye'de doğal olarak bulunan herhangi bir tür kaydı güncel literatürde belirtilmemiştir. Familyanın bilinen yayılış alanı Kuzey Afrika, Arap Yarımadası ve Sahra Altı Afrika'nın kurak bölgeleri ile sınırlıdır. Bu nedenle Türkiye'de bulunma ihtimali oldukça düşüktür.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. Zehirli değildir, ısırmaz ve tıbbi önemi bulunmaz. Tarımsal açıdan önemli bir zararlı olarak kabul edilmezler. İnsanlarla teması tamamen yok denecek kadar azdır.

Latince Adının Anlamı:

• "Thaumastellidae", familyanın tip cinsi olan Thaumastella'dan gelir. Bu ismin Yunanca "thaumastos" (şaşırtıcı, hayranlık uyandıran) ve "stella" (yıldız veya küçük) kelimelerinden türemiş olabileceği düşünülmektedir. Bu, böceğin nadirliği, ilginç morfolojisi veya küçük boyutuyla ilgili bir atıf olabilir.

İlginç Bilgiler:

• Thaumastellidae, Heteroptera takımında, özellikle Pentatomoidea üstfamilyası içinde oldukça nadir ve morfolojik olarak özelleşmiş bir familyadır.
• Kanat indirgemesi, kurak ve karasal ortamlara adaptasyonun bir göstergesidir.
• Yakın zamanda yapılan genetik analizler, Thaumastellidae'nin eskiden "sydnoid kompleks" olarak bilinen Cydnidae, Parastrachiidae ve Thyreocoridae familyalarıyla yakından ilişkili olmadığını göstermiştir. Bu, taksonomik konumlarının hala aktif olarak araştırıldığını gösterir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Yaygın olarak görülen bir böcek türüdür.
• Gerçek: Son derece nadir görülen ve sadece belirli kurak bölgelerde bulunan, hakkında çok az şey bilinen bir familyadır.
• Efsane 2: Tarım ürünlerine büyük zararlar verirler.
• Gerçek: Fitofaj olsalar da, büyük ölçekli tarımsal zararlı olduklarına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır ve genellikle çöl bitkileriyle ilişkilidirler.
• Efsane 3: Zehirlidirler veya insanları ısırırlar.
• Gerçek: İnsanları ısırmazlar ve zehirli değildirler. Savunma mekanizmaları kötü kokulu salgılamakla sınırlıdır ve bu da insanlara zarar vermez.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayvanı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Kment, P., Jacobs, D.H., Carapezza, A., Deckert, J., Rider, D.A. & Kóbor, P. (2024). Desert Bugs (Hemiptera: Heteroptera: Thaumastellidae): New records and review of the distribution and habitat of this relict group. Zootaxa, 5541(2), 144-162.
• Schaefer, C.W. & Wilcox, R.S. (1971). A new species of Thaumastella (Heteroptera: Thaumastellidae) from southern Africa. Journal of the Entomological Society of Southern Africa, 34(2), 295-300.
• Jacobs, D.H. (1989). A new species of Thaumastella with notes on the morphology, biology and distribution of the two southern African species (Heteroptera: Thaumastellidae). Journal of the Entomological Society of Southern Africa, 52(2), 301-316.
• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• GBIF.org – Thaumastellidae family records.