Nepomorpha

Nepomorpha – Gerçek Su Böcekleri (Latince: Nepomorpha, Nepa cinsinden ve Yunanca "-morpha" = form, şekil anlamına gelen ektir; "su akrep benzeri şekilli" anlamına gelir. Eski adları arasında Cryptocerata ("gizli boynuzlular" - antenlerinin gizli olmasından dolayı) ve Hydrocorisae ("su böcekleri") bulunur.)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar (Gerçek Böcekler)
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek Yarım Kanatlılar
• İnfra Takım: Nepomorpha Latreille, 1802

Morfolojik Özellikler: Nepomorpha infra takımı, büyük çeşitliliğe sahip familyaları barındırır, ancak hepsinin ortak bazı morfolojik özellikleri vardır:

• Yaşam Alanı Adaptasyonu: En belirgin özellikleri, yaşamlarının çoğunu veya tamamını suda geçirmeye adapte olmalarıdır. Bu nedenle genellikle hidrodinamik vücut yapılarına sahiptirler.
• Antenler: Çoğu karasal Heteroptera'nın aksine, Nepomorpha'nın antenleri küçülmüş, kasları zayıf ve genellikle başın yanlarına veya altına sıkıca gizlenmiştir. Bu nedenle "gizli boynuzlular" olarak da adlandırılırlar (Cryptocerata).
• Ocelli (Basit Gözler): Çoğu Nepomorpha türünde ocelli bulunmaz veya çok küçülmüş, körelmiş haldedir. Bu, onları diğer bazı Heteroptera gruplarından ayıran önemli bir özelliktir.
• Ağız Yapısı (Rostrum): Delici-emici tipte güçlü bir rostrumları (hortum) vardır. Bu rostrum, beslenme (avlarını delip sindirim sıvıları enjekte etme) ve savunma için kullanılır. Bazı türlerde oldukça kısadır.
• Kanatlar: Genellikle gelişmiş ön kanatlara (hemelytra) sahiptirler; bu kanatların taban kısmı derimsi, uç kısmı zarsıdır. Birçok tür uçma yeteneğine sahiptir ve su kütleleri arasında hareket edebilirler.
• Bacaklar: Türlerin yaşam tarzlarına göre farklılaşmıştır:
• Ön Bacaklar: Çoğu türde avcı bacakları (raptorial legs) olarak özelleşmiş, avlarını yakalamak için güçlü ve kavrayıcıdır (örn. Su Akrepleri, Dev Su Böcekleri, Bit Bakıcıları).
• Orta ve Arka Bacaklar: Yüzmeye adapte olmuş, genellikle yassılaşmış ve saçaklı (kürek bacaklar) olabilir (örn. Sırtıkanatlar, Kürek Bacaklılar).
• Solunum Adaptasyonları: Suda yaşadıkları için çeşitli solunum adaptasyonları geliştirmişlerdir. Bunlar arasında abdomenin ucunda solunum sifonları (örn. Nepidae), karın altında hava kabarcığı taşıma (örn. Belostomatidae, Notonectidae) veya özel kıllarla hava tutma (örn. Corixidae) sayılabilir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Nepomorpha'nın büyük çoğunluğu tatlı su habitatlarında yaşar. Göller, göletler, nehirler, dereler, bataklıklar, hatta geçici su birikintileri gibi çeşitli lotik (akan su) ve lentik (durgun su) ekosistemlerde bulunurlar. Ochteroidea üstfamilyası gibi bazı istisnalar su kenarlarında veya nemli karasal alanlarda bulunur.
• Ekolojik Rol: Çoğunlukla yırtıcı (predatör) böceklerdir. Su ortamındaki diğer küçük böcekler (sinek larvaları, sivrisinek larvaları), kurbağa yavruları (iribaşlar), küçük balıklar ve salyangozlarla beslenirler. Ekosistemde av-avcı ilişkilerinde önemli bir halkayı oluştururlar ve böcek popülasyonlarının dengelenmesine yardımcı olurlar. Bazı familyalar (örn. Corixidae – Kürek Bacaklılar) ise yosun, detritus ve mikroorganizmalarla beslenerek ayrıştırıcı veya alg yiyici rolü üstlenirler. Bu özellikleri onları biyolojik kontrol ajanları ve su kalitesi göstergeleri olarak değerli kılar.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Güçlü rostrumu ile avlarını deler, zehirli veya sindirim enzimi içeren tükürüklerini enjekte ederek içlerini sıvılaştırır ve emerler. Bazı türler (Belostomatidae) oldukça büyük avları (kurbağalar, balıklar) yakalayabilir.
• Aktivite: Çoğu tür su altında veya yüzeyinde avlanır. Bazıları pusu avcısıdır (örn. Su Akrepleri - Nepidae), bitki örtüsü arasında gizlenir ve av beklerken hareketsiz kalır. Diğerleri (örn. Sırtıkanatlar - Notonectidae) aktif avcılardır ve suda sürekli yüzerler. Gece ışığa yönelen türler (örn. Belostomatidae) de bulunur.
• Savunma: Rahatsız edildiklerinde metatorasik koku bezlerinden kötü kokulu sıvılar salgılayarak yırtıcıları (kuşlar, balıklar) uzaklaştırırlar. Büyük türler savunma amaçlı ısırabilirler.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Yumurtalarını bitki saplarına, su altındaki nesnelere, çamura veya bazı türlerde (örn. Belostomatidae'nin bazı cinsleri) erkek bireylerin sırtına bırakırlar.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Yumurtadan çıkan nimfler (larvalar), erginlere benzer ancak kanatsızdır ve daha küçüktür. Nimfler de sucul ortamda yaşar ve beslenirler. Çeşitli nimf evrelerinden (instar) sonra ergin hale gelirler.

Dağılım:

• Kutup bölgeleri dışında dünya genelinde kozmopolit bir yayılışa sahiptirler. Yaklaşık 2000 türü bulunmaktadır.
• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Nepomorpha infra takımı, Türkiye faunasında oldukça iyi temsil edilen bir gruptur. Türkiye'de birçok familya ve cinse ait türleri bulunmaktadır. Başlıca bulunan familyalar şunlardır:
• Belostomatidae (Dev Su Böcekleri): Türkiye'de bazı türleri bulunur, nadiren görülebilirler.
• Nepidae (Su Akrepleri): Nepa cinerea (Su Akrebi) ve Ranatra linearis (Kamış Böceği) gibi türleri yaygındır.
• Notonectidae (Sırtıkanatlar / Kayık Böcekleri): En yaygın su böceklerinden olup, suda sırtüstü yüzmeleriyle tanınırlar. Notonecta glauca gibi birçok türü bulunur.
• Corixidae (Kürek Bacaklılar / Su Kayıkçıları): Türkiye'deki en çeşitli su böceği familyalarından biridir. Sığ sularda bulunurlar ve algler veya detritusla beslenirler.
• Naucoridae (Bit Bakıcıları / Düz Su Böcekleri): Genellikle yassı, oval vücutludur ve su bitkileri arasında yaşarlar.
• Aphelocheiridae (Nehir Böcekleri): Akarsularda, taşların altında yaşayan özelleşmiş türlerdir.
• Pleidae (Cüce Su Böcekleri): Çok küçük boyutlu ve genellikle top gibi yuvarlak vücutludurlar.

İnsana Zararlılığı:

• Nepomorpha üyelerinin çoğu insanlara doğrudan zararlı değildir. Hastalık taşımazlar veya kan emici değildirler.
• Ancak, özellikle Belostomatidae (Dev Su Böcekleri) ve Notonectidae (Sırtıkanatlar) gibi bazı büyük ve avcı türler, rahatsız edildiklerinde veya yakalanmaya çalışıldıklarında savunma amaçlı acı verici bir ısırık (delme) yapabilirler. Bu ısırık, arı sokmasına benzer bir ağrıya neden olabilir, ancak genellikle ciddi tıbbi sonuçları olmaz. "Parmak ısıran böcek" olarak da bilinirler.
• Tarımsal açıdan genellikle faydalıdırlar çünkü sivrisinek larvaları gibi zararlı böcekleri avlarlar. Ancak bazı türler, balık çiftliklerinde küçük balık yavrularını avlayarak dolaylı zarara neden olabilirler.

Latince Adının Anlamı:

• "Nepomorpha", Nepa (Su Akrebi cinsi) ve Yunanca "-morpha" (form, şekil) kelimelerinden türetilmiştir. Bu isim, infra takımın orijinal olarak Su Akrebi'ne benzeyen türleri içermesi veya bu cinsin ilk tanımlanan üyelerinden biri olmasıyla ilişkilidir.

İlginç Bilgiler:

• Baba Bakımı: Belostomatidae familyasının bazı türlerinde erkekler, dişinin yumurtalarını sırtlarında taşıyarak kuluçka görevi üstlenirler. Bu, böcekler aleminde nadir görülen bir ebeveyn bakımı örneğidir.
• Su Altı Nefes Alma: Çeşitli familyalar, su altında nefes almak için farklı stratejiler geliştirmiştir. Su Akrepleri (Nepidae) uzun bir solunum sifonu kullanırken, Dev Su Böcekleri (Belostomatidae) su yüzeyinden hava almak için abdomenlerinin ucundaki kısa sifonları kullanır. Sırtıkanatlar (Notonectidae) ise vücutlarını saran bir hava kabarcığını oksijen deposu olarak kullanır.
• Biyoindikatörler: Su ekosistemlerinin önemli bileşenleri oldukları için, bazı Nepomorpha türleri su kalitesi ve çevresel bozulmaların biyolojik göstergesi (biyoindikatör) olarak kullanılabilir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Tüm su böcekleri kan emicidir.
• Gerçek: Nepomorpha üyelerinin hiçbiri kan emici değildir. Hepsi bitki öz suyu ile beslenen (Corixidae gibi) veya yırtıcı olan (diğer çoğu familya) türlerdir. "Suikastçı böcek" veya "öpücük böceği" olarak bilinen kan emiciler karasal Reduviidae familyasına aittir ve Nepomorpha değildir.
• Efsane 2: Suda yaşayan tüm böcekler böcek ilacı ile kontrol edilmelidir.
• Gerçek: Nepomorpha'nın büyük çoğunluğu ekosistem için faydalı avcılar veya detritivorlardır. Kontrol edilmeleri genellikle gereksiz ve zararlı olabilir.
• Efsane 3: Su böcekleri balıklara zarar verirler.
• Gerçek: Büyük avcı türler (Dev Su Böcekleri gibi) küçük balık yavrularını avlayabilirken, çoğu su böceği balık popülasyonları üzerinde belirgin bir olumsuz etkiye sahip değildir ve doğal ekosistemin bir parçasıdır.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Andersen, N. M. (1995). Infraorder Nepomorpha. In: Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. (Eds. Aukema, B. & Rieger, C.). Netherlands Entomological Society, Amsterdam, Vol. 1, pp. 69-95.
• Polhemus, J. T. (1995). Nepomorpha. In: Aquatic Insects of North America (3rd ed.). (Eds. Merritt, R. W. & Cummins, K. W.). Kendall/Hunt Publishing Company, Dubuque, IA, pp. 299-354.
• Kıyak, S., Dursun, A., Canbulat, S. (2015). A study on the Nepomorpha (Hemiptera) species of some provinces of Anatolia, Turkey, with new records of Anisops debilis perplexus Poisson, 1929 and Notonecta reuteri Hungerford, 1928. Turkish Journal of Zoology, 39(1), 1-13.
• Şahin, Y., & Kılıç, Y. (2018). Türkiye Heteroptera (Insecta) Faunasına Katkılar. Bitki Koruma Bülteni, 58(2), 127-148. (Türkiye'deki türlerin güncel listeleri için başvurulabilecek bir kaynak)
• GBIF.org – Nepomorpha infraorder records.