Dasyatis marmorata

Dasyatis marmorata (güncel taksonomide Fontitrygon marmorata olarak da anılır), Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Dasyatidae familyasına (İnce Kuyruklu Vatozlar) ait, orta büyüklükte bir vatoz türüdür. Halk arasında Mermer Vatoz veya Benekli İğneli Vatoz olarak bilinir. Adını, sırt yüzeyindeki mermerimsi ve alacalı deseninden alır. Tüm iğneli vatozlar gibi, kuyruğunda potansiyel olarak tehlikeli bir zehirli diken (mahmuz) taşır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Mermer Vatoz, Doğu Atlantik Okyanusu'nun (Portekiz'den Angola'ya kadar) ve tüm Akdeniz'in kıyı sularında dağılım gösterir. Bu tür, genellikle Dasyatis cinsi altında anılmasına rağmen, modern araştırmalar onu Fontitrygon veya Himantura gibi cinslere yerleştirme eğilimindedir. Türkiye'nin Ege, Akdeniz ve Marmara Denizi'nin bazı bölgelerindeki sığ sularda yaygın olarak bulunur. Sığ ve kıyısal habitatları, onu balıkçılık faaliyetlerine karşı oldukça savunmasız kılar.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Dasyatidae
Cins (Genus):: Dasyatis (veya Fontitrygon)
Tür (Species):: Dasyatis marmorata (Steindachner, 1892)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Orta büyüklükte bir vatozdur. Disk genişliği (vücut çapı) genellikle 1 metreye kadar ulaşır.
Vücut Şekli: Elmas veya eşkenar dörtgen şeklinde bir diske sahiptir. Burun kısmı kısadır ve uçları yuvarlaktır.
Renk ve Desen (Ayırt Edici Özellik): En belirgin özelliği, sırt yüzeyindeki canlı, düzensiz, koyu kahverengi, gri ve siyah mermerimsi (alacalı) veya benekli desendir. Bu desen, kumlu dipte kamufle olmasını sağlar. Karın kısmı beyazdır.
Deri: Vücut diskinin yüzeyi pürüzsüzdür; Dasyatis centroura'da olduğu gibi iri yumrular veya pürtükler bulunmaz, ancak küçük dikenler olabilir.
Kuyruk: Kuyruk, kamçı benzeri, uzun ve incedir. Kuyruğun üzerinde, hayvanı savunmak için kullanılan, büyük, tırtıklı ve zehirli bir diken (mahmuz) bulunur. Bu mahmuz, ciddi ve çok ağrılı yaralanmalara neden olabilir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Kıyısal ve sığ sulardan kıta sahanlığına kadar, genellikle 0 ila 100 metre arasındaki derinliklerde, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında yaşar.
Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) bir türdür. Kendisini kuma gömerek hem avcılarından saklanır hem de avlarına pusu kurar.
Diyet: Diyeti; deniz tabanında yaşayan küçük kabuklular, solucanlar ve küçük balıklardan oluşur.
Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (genellikle 2 ila 7 yavru). Yavaş üreme döngüsü, popülasyonunu avcılığa karşı hassas hale getirir.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Koruma Durumu: Düşük üreme oranı, kıyısal sığ sulardaki yaşam alanı ve yoğun balıkçılık baskısı nedeniyle Akdeniz popülasyonu için IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
Tehditler: Yaşadığı sığ sularda yoğun olarak uygulanan dip trolü balıkçılığı tarafından sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanır. Ayrıca, fanyalı ağlara takılma riski de yüksektir. Eti ticari olarak değerlendirilebilse de, ana tehdit popülasyonun sürdürülebilirliğine yönelik dolaylı balıkçılık baskısıdır. Kuyruğundaki zehirli diken nedeniyle, balıkçılar için potansiyel tehlike oluşturur.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Jabado, R. W., & S. L. (2020). Fontitrygon marmorata. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Mermer Vatoz ile karşılaşanların ve balıkçıların, zehirli kuyruk dikeni nedeniyle büyük bir dikkatle yaklaşması gerekmektedir. Özellikle sığ kıyı bölgelerinde, istemeden üzerine basılması ciddi yaralanmalara yol açabilir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/407438268