Dasyatis pastinaca

Dasyatis pastinaca, Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Dasyatidae familyasına (İnce Kuyruklu Vatozlar) ait, orta büyüklükte, kıyısal sularda yaygın bir vatoz türüdür. Halk arasında en sık kullanılan adıyla İğneli Vatoz veya Dikenli Kuyruk Vatozu olarak bilinir. Adını, uzun, kamçı benzeri kuyruğunda taşıdığı zehirli ve keskin dikenden (mahmuz) alır. Türkiye denizlerinin en yaygın vatoz türü olarak kabul edilir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

İğneli Vatoz, Doğu Atlantik Okyanusu'nun (Norveç'ten Güney Afrika'ya kadar) ılıman ve tropikal sularında, tüm Akdeniz'de ve Karadeniz'in güney bölgelerinde geniş bir dağılıma sahiptir. Bu, Akdeniz'in en bilinen ve en sık karşılaşılan kıkırdaklı balık türlerinden biridir. Kıyısal habitatları nedeniyle, hem ticari hem de amatör balıkçılık faaliyetlerinden yoğun bir şekilde etkilenir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Dasyatidae
Cins (Genus):: Dasyatis
Tür (Species):: Dasyatis pastinaca (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Orta büyüklükte bir vatozdur. Disk genişliği (vücut çapı) genellikle 1 metreye kadar ulaşır.
Vücut Şekli: Genişliği uzunluğundan biraz daha fazla olan, elmas şeklinde (eşkenar dörtgen) bir diske sahiptir. Burun ucu küt ve yuvarlaktır.
Renk ve Deri (Ayırt Edici Özellik): Sırt yüzeyi genellikle tek tip gri, kahverengi veya zeytin yeşili rengindedir; bu, benekli (D. marmorata) veya pürtüklü (D. centroura) akrabalarından ayrılmasını sağlar. Derisi pürüzsüzdür, ancak kuyruk başlangıcında küçük dikenler bulunabilir.
Kuyruk (En Önemli Özellik): Kuyruk, vücut diskinden çok daha uzun, ince ve kamçı benzeri bir yapıdadır. Kuyruğun ortasında, hayvanı savunmak için kullanılan, büyük, tırtıklı ve zehirli bir diken (mahmuz) bulunur. Genellikle bir adet baskın diken mevcuttur. Bu diken, temas ettiğinde şiddetli ağrıya ve ciddi yaralanmalara neden olabilecek güçlü bir toksin içerir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Kıyısal sığ sulardan (özellikle yaz aylarında) kıta sahanlığına kadar, genellikle 0 ila 200 metre arasındaki derinliklerde, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında yaşar.
Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) bir türdür. Beslenmek veya dinlenmek için kendisini kuma gömer, sadece gözleri dışarıda kalır. Bu durum, sığ sularda fark edilmesini zorlaştırır.
Diyet: Diyeti; deniz tabanında yaşayan kabuklular (özellikle küçük yengeçler), solucanlar ve küçük balıklardan oluşur.
Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (genellikle 4 ila 9 yavru). Yavaş üreme döngüsü, popülasyonun toparlanma hızını düşürür.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Koruma Durumu: Yoğun kıyısal balıkçılık baskısı ve yavaş üreme döngüsü nedeniyle Akdeniz popülasyonu için IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Küresel durumu ise coğrafi dağılımının genişliği nedeniyle daha az endişe verici olsa da (LC), bölgesel düşüşler endişe vericidir.
Tehditler: Yaşadığı kıyı ve sığ sular, dip trolü, fanyalı ağlar ve paragat (uzun olta) gibi balıkçılık yöntemlerinin yoğun uygulandığı alanlardır. Bu tür, ticari olarak hedeflenmese de, bu avlanma yöntemlerinde sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanır. Zehirli mahmuzu, balıkçıların yanı sıra sığ sularda yürüyen insanlar için de bir tehlike oluşturur.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Jabado, R. W. (2020). Dasyatis pastinaca. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: İğneli Vatozun sığ kumlu sularda kumun altına gömülme alışkanlığı nedeniyle, özellikle bu alanlarda yürüyenlerin "vatoz adımı" (ayakları sürüyerek yürüme) atması, vatozun kuyruk dikenini kullanmak yerine bölgeden uzaklaşmasını sağlayarak yaralanma riskini azaltabilir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/265483902