Dysdera hattusas

Türkçe Adlandırma: Dysdera hattusas için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına ve bilimsel olarak tanımlandığı coğrafyaya (tür adı, Hitit medeniyetinin başkenti Hattuşa'dan, yani günümüzdeki Çorum yakınlarından gelmektedir) atıfta bulunarak "Hattuşa Kertenkele Örümceği" veya "Çorum Altı Gözlü Örümcek" gibi bir adlandırma kullanılabilir.

Dysdera hattusas, Dysderidae familyasına ait, Türkiye'ye özgü (endemik) bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Dysdera hattusas, özellikle Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde, Çorum ilinde keşfedilmiştir ve bilim dünyasına yeni eklenen türlerden biridir. İlk kez 2013 yılında Kunt, Özkütük ve Danışman tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Dysdera hattusas'ın bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Açıklama: Bu familya, "kertenkele örümcekleri" olarak bilinen, altı gözlü ve genellikle tünel benzeri yuvalarda yaşayan örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): DysderaAçıklama: Dysdera cinsi, Dysderidae familyasının en geniş ve yaygın cinslerinden biridir. Avrupa, Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Asya'da çok sayıda türü bulunur.
• Tür (Species): Dysdera hattusas Kunt, Özkütük & Danışman, 2013
• Açıklama: Tür, 2013 yılında Türk araknologlar Kadir Boğaç Kunt, Recep Sulhi Özkütük ve Tuncay Danışman tarafından bilim dünyasına tanıtılmıştır.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım: Türkiye'ye özgü (endemik) bir türdür. Tip lokalitesi Çorum ili, Boğazkale ilçesi (Antik Hattuşa bölgesi) ve çevresidir. Bu, türün sınırlı bir coğrafi yayılıma sahip olabileceğini düşündürmektedir.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Orta büyüklükte bir örümcektir. Genel olarak Dysderidae familyası üyeleri gibi silindirik ve sağlam yapılıdır. Vücut uzunlukları diğer Dysdera türlerine benzer şekilde genellikle 7 ila 15 mm arasında değişebilir. Spesifik boyutsal veriler türün endemik olması ve yeni tanımlanması nedeniyle daha sınırlı olabilir.
• Renk: Karapaks (sırt kabuğu) ve bacaklar tipik olarak parlak kırmızımsı kahverengi veya turuncuya yakın bir tondadır. Abdomen (karın) ise daha soluk, genellikle grimsi, krem rengi veya açık kahverengi olup, desensizdir ve belirgin tüylerden yoksundur.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, Dysdera hattusas'ın altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, genellikle dar bir üçgen veya dairesel bir düzende, üç çift halinde (2-2-2) konumlanmıştır.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak ve özellikle tespih böceklerinin sert kabuklarını delmek için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Morfolojik Detaylar: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. D. hattusas, bu genital yapıların kendine özgü morfolojisi ile diğer Dysdera türlerinden ayırt edilir.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Dysdera hattusas, genellikle ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya keselerden oluşan basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar toprak altında, taşların altında, kiremitlerin veya harabelerin altında, kaya çatlaklarında bulunur. Yuva, örümceğin dinlenmesi, avını pusuya düşürmesi ve yumurta kesesini koruması için bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Çorum bölgesinin karasal iklimine rağmen, taş altları ve toprak çatlakları gibi mikrohabitatlar bu tür için uygun yaşam alanları sağlar. Tarihi kalıntıların bulunduğu bölgelerde, taşlar ve yapılar altında bulunma olasılığı yüksektir.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri), diğer küçük kabuklular, çıyanlar ve yumuşak vücutlu omurgasızlardır. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Dysdera hattusas da zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Dysdera hattusas'ın insanlara karşı ciddi bir tehdit oluşturmadığı kabul edilir. Bu örümcekler genellikle insanlardan uzak durur ve sadece sıkıştırıldıklarında veya kendilerini tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysdera türlerinin (örneğin Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Dysdera hattusas ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına benzer bir ağrı veya iğne batması olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle mekanik delinmeden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık ve şişlik.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle kısa sürede kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Dysdera hattusas ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Dysdera cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
4. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Dysderidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/dysderidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Dysdera hattusas'ın Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
6. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. Zootaxa - Dysdera hattusas sp. n., a new Dysderidae spider from Turkey (Araneae, Dysderidae): Dysdera hattusas'ın ilk bilimsel tanımını içeren makale. Türün morfolojik özellikleri, diğer Dysdera türleri ile karşılaştırması ve tip lokalitesi hakkında detaylı bilgi verir.
8. Kaynağa Erişim: Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Danışman, T. (2013). Dysdera hattusas sp. n., a new Dysderidae spider from Turkey (Araneae, Dysderidae). Zootaxa, 3647(1), 195-200. https://www.mapress.com/zootaxa/2013/f/zt03647p200.pdf (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
10. Kaynağa Erişim: GBIF. Dysdera hattusas. https://www.gbif.org/species/7364402 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).