Enoplognatha mandibularis

Enoplognatha mandibularis, Theridiidae familyasına yani "Dolaşık Ağ Örümcekleri" veya "Tarak Ayaklı Örümcekler" olarak bilinen familyaya ait küçük ila orta boyutlu bir örümcek türüdür. Bu familya, genellikle düzensiz, yapışkan ağlar örerek avlanan türleri içerir. Enoplognatha cinsi, özellikle karın bölgelerindeki desen çeşitliliği ve erkeklerin belirgin keliser (ağız parçaları) yapılarıyla bilinir.

Enoplognatha mandibularis, Theridiidae familyasına ait küçük, zehirli bir örümcek türüdür. İlk kez 1903 yılında Lucas tarafından tanımlanmıştır. "Mandibularis" tür adı Latince'de "mandibular" veya "çene ile ilgili" anlamına gelir. Bu isim, erkeğin belirgin derecede gelişmiş ve özelleşmiş keliserlerine (ağız çeneleri) atıfta bulunur, ki bu özellik türün ayırt edilmesinde kilit bir morfolojik özelliktir.

Taksonomik Sınıflandırma ve Dağılım

Taksonomik Konum

Enoplognatha mandibularis'in bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Familya (Family): Theridiidae Sundevall, 1833 (Dolaşık Ağ Örümcekleri)
• Cins (Genus): Enoplognatha Pavesi, 1880
• Tür (Species): Enoplognatha mandibularis (Lucas, 1903)

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Enoplognatha mandibularis, Dünya Örümcek Kataloğu'na göre Palearktik bölgenin geniş bir kısmında yayılış gösterir. Bu, Güney ve Doğu Avrupa, Türkiye, Kafkasya ve Orta Asya'dan Çin'e kadar geniş bir coğrafyayı kapsar. Özellikle Akdeniz ikliminin ve karasal iklimin görüldüğü kurak ve yarı kurak bölgelerde daha yaygın olduğu bilinmektedir.

Türkiye'de bu türün varlığı bilimsel olarak kayıt altına alınmıştır. Türkiye'nin örümcek faunası listelerinde yer almakta olup, Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Antalya, Artvin, Balıkesir, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, Edirne, Erzincan, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Isparta, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kilis, Kocaeli, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla, Nevşehir, Niğde, Sakarya, Samsun, Şanlıurfa, Tekirdağ ve Trabzon gibi çok çeşitli illerden gözlem kayıtları bulunmaktadır. Bu durum, türün Türkiye genelinde, farklı iklim ve coğrafi özelliklere sahip birçok habitatta bulunabileceğini göstermektedir.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Küçük ila orta boyutlu bir örümcektir.
• Dişi: Vücut uzunluğu genellikle 3 ila 5.5 mm arasındadır.
• Erkek: Vücut uzunluğu genellikle 2.5 ila 5 mm arasındadır. Erkekler dişilerden biraz daha küçük olabilir, ancak keliserleri oldukça büyüktür.
• Gövde Yapısı ve Renk: Enoplognatha mandibularis, Enoplognatha cinsinin tipik morfolojik özelliklerini taşır.
• Genel Görünüm: Karapaks (baş-göğüs kısmı) genellikle açık sarımsıdan açık kahverengiye kadar değişen tonlardadır. Karın (opisthosoma) genellikle beyazımsı veya açık sarı renklidir ve üzerinde çok değişken desenler bulunabilir. Bu desenler şunlar olabilir:
• Tamamen beyaz veya sarımsı, desensiz.
• Orta hat boyunca uzanan tek bir koyu şerit.
• Yanlarda birer tane koyu şerit veya leke.
• Kırmızımsı veya pembe tonlarda, bazen karmaşık desenlerle kaplı.
• E. ovata ve E. gemina gibi yakın akrabalarıyla benzer karın desenlerine sahip olabilir.
• Keliserler: Erkeklerin keliserleri belirgin şekilde büyümüştür ve uçlarında, türün teşhisi için önemli olan belirgin dişler bulunur. Bu dişlerin boyutu ve şekli, E. ovata, E. gemina ve E. latimana'dan ayrımda kullanılır. Özellikle erkeğin keliserlerinin büyük ve güçlü yapısı, türün adını açıklar.
• Bacaklar: Bacaklar genellikle karapaksla aynı renkte, yani açık sarımsı veya açık kahverengidir ve üzerinde genellikle belirgin halkalar veya benekler bulunmaz.
• Ayırt Edici Özellikler: Kesin teşhis, ancak erkek palpal organlarının ve dişi epigyne yapısının detaylı mikroskopik incelenmesiyle mümkündür. Özellikle erkeklerin keliserlerindeki benzersiz morfolojik farklılıklar bu türün ayırt edilmesinde kritik rol oynar.
• Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Enoplognatha cinsinin birçok üyesi gibi, E. mandibularis de karınlarındaki renk ve desen varyasyonlarıyla bilinir. Ancak, bu türü diğer benzer türlerden ayıran en önemli özellik, erkeklerin olağanüstü büyüklükteki keliserleridir. Bu yapı, avlanma veya çiftleşme sırasında özel bir rol oynayabilir. Bu örümcekler, ekosistemde küçük böcekleri avlayarak önemli bir rol oynarlar. Zehirleri insanlar için tehlikeli değildir; sadece avları üzerinde etkilidir. İnsanlara karşı agresif değillerdir ve doğada rastlandığında genellikle tehlike oluşturmazlar."

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yaşam Tarzı: Enoplognatha mandibularis, diğer Theridiidae üyeleri gibi pasif avcılardır. Düzensiz ağlarını kurar ve avlarının ağa takılmasını beklerler.
• Avlanma Davranışı: Ağlarını genellikle alçak bitki örtüsünde, çalılar, otlar ve yabani otlar arasında kurarlar. Açık ve güneşli alanları tercih edebilirler. Küçük böcekleri ve diğer eklembacaklıları avlarlar. Ağlarına takılan avları, Theridiidae familyasına özgü olan dördüncü bacak çiftindeki taraklı yapıyı kullanarak ipekle sarar ve zehirleyerek etkisiz hale getirirler.
• Yuva Yapısı ve Üreme: Dişiler, genellikle bir yaprağı veya bitki kalıntılarını ipek ipliklerle birleştirerek oluşturdukları korunaklı bir sığınakta yumurta keselerini (kokon) saklarlar. Yetişkinlere genellikle ilkbahar sonu ve yaz aylarında rastlanır.
• Habitat Tercihi: Bu tür, genellikle kuru ve açık alanları, otlakları, bozkırları, orman kenarlarını, bahçeleri ve tarım alanlarını tercih eder. Düşük büyüyen bitkilerin arasında veya taşların altında bulunabilirler.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm gerçek örümcekler gibi Enoplognatha mandibularis de zehirlidir. Zehirleri, avlarını felç etmek ve sindirmek için kullanılır.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Theridiidae familyasındaki Karadul örümcekleri (Latrodectus spp.) hariç, çoğu türün zehri insanlar için ciddi bir tehdit oluşturmaz. Enoplognatha mandibularis de insanlar için tehlikeli değildir. Isırık olasılığı çok düşüktür çünkü çeneleri küçüktür ve genellikle insanlardan kaçınma eğilimindedirler. Bir tehdit hissettiklerinde veya ezilme riski altında kaldıklarında ısırabilirler. Ancak ısırık olsa dahi, insan üzerinde hafif kaşıntı, kızarıklık veya lokal ağrı dışında herhangi bir toksik ya da alerjik etki yarattığı belgelenmemiştir. Zehirleri, bal arısı sokması veya sivrisinek ısırığı gibi çok hafif lokal reaksiyonlara neden olabilir.
• Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Theridiidae familyasının büyük çoğunluğu gibi, Enoplognatha mandibularis de insan sağlığı için bir tehdit oluşturmaz. Zehirleri, avladıkları küçük böcekler üzerinde etkilidir ve ekolojik dengenin önemli bir parçasıdır. Yanlışlıkla ısırılma durumunda bile, semptomlar genellikle hafif ve geçicidir. Bu küçük örümcekler, doğadaki böcek popülasyonlarının kontrolünde faydalı bir role sahiptir."
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Çok nadir bir ısırık durumunda, arı sokmasına benzer, geçici bir kızarıklık veya hafif kaşıntı görülebilir. Belirtiler genellikle birkaç saat içinde iyileşir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Özel bir tedavi gerektirmez. Isırık bölgesi sabunlu suyla temizlenerek soğuk kompres uygulanabilir. Belirtiler 24 saatten fazla sürer veya kötüleşirse bir sağlık profesyoneline danışılması önerilir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, familya, cins ve tür bilgileri, dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 19 Haziran 2025).
3. araneae - Enoplognatha mandibularis - Spiders of Europe: Türün morfolojik detayları, dağılımı ve erkek ile dişi özellikleri hakkında bilgi.
4. Kaynağa Erişim: https://araneae.nmbe.ch/data/85/Enoplognatha_mandibularis (Erişim tarihi: 19 Haziran 2025).
5. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
6. Kaynağa Erişim: https://www.gbif.org/species/2158094 (Erişim tarihi: 19 Haziran 2025).
7. The checklist of the spiders of Turkey - Danışman T, Kunt K B, Özkütük R S, Coşar İ (2024a): Türkiye örümcek faunası güncel listesi.
8. Kaynağa Erişim: http://www.spidersofturkey.info (Erişim tarihi: 19 Haziran 2025).
9. British Arachnological Society - The world distributions of species within the Enoplognatha ovata group: Enoplognatha mandibularis'in de dahil olduğu tür grubunun dünya dağılımları hakkında detaylı bilgi.
10. Kaynağa Erişim: https://britishspiders.org.uk/system/files/library/090705.pdf (Erişim tarihi: 19 Haziran 2025).
11. Fotoğraf:  https://www.inaturalist.org/observations/153147340