Nannospalax ehrenbergi

Nannospalax ehrenbergi, Ortadoğu ve Güneydoğu Akdeniz bölgesinde geniş bir alana yayılan, tamamen yer altında yaşayan bir kemirgen türüdür. Bu tür, yoğun kromozom çeşitliliği nedeniyle aslında birçok farklı türden oluşan bir "üst tür (superspecies)" kompleksi olarak kabul edilir. Biyomedikal araştırmalar için kanser direnci özelliği ile büyük ilgi görmektedir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)SpalacidaeKör Fareler (Köstebek Fareleri)Cins (Genus)NannospalaxEski dünya kör fareleri.Tür (Species)N. ehrenbergiOrtadoğu Kör Faresi veya Ehrenberg'in Kör Faresi olarak bilinir.Tanımlayan(Nehring, 1898)İsrail, Yafa'dan tanımlanmıştır.Latince Anlamı/EtimolojiTür adı, Alman Zoolog Christian Gottfried Ehrenberg'e ithafen verilmiştir.Türkçe AdıOrtadoğu Kör FaresiTaksonomik DurumMorfolojik olarak benzer ancak kromozom sayıları farklı olan (örneğin, 2n=48 ile 2n=62 arasında değişen) birçok gizli türü (kriptik tür) içeren bir üst tür kompleksidir.

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Dağılım: Oldukça geniş bir coğrafyada, Türkiye'nin güneydoğu bölgeleri (örn: Adana, Kilis), Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail ve Kuzeydoğu Mısır'da yayılış gösterir.
• Habitat: Kesinlikle fosorial (kazıcı) bir yaşam sürer. Kumlu ve killi topraklara sahip, kuru stepler, yarı çöller ve tarım arazileri gibi yer altı yaşamına elverişli bölgeleri tercih eder. Bataklık veya yoğun ormanlık alanlardan kaçınır.
• Yaşam Tarzı: Soliter (yalnız) ve bölgeseldir. Yaşamının tamamını, yuvalama, beslenme ve yiyecek depolama alanlarından oluşan karmaşık bir tünel sistemi içinde geçirir.
• Beslenme ve Üreme: Temel olarak otçul olup, besinini yeraltındaki bitki köklerinden ve soğanlarından sağlar. Esaret altında 20 yıla kadar yaşayabildiği belgelenmiştir ki, bu da benzer boyuttaki kemirgenlere göre (fareler/sıçanlar 3-4 yıl) olağanüstü bir uzun ömürlülüktür. Ortalama gebelik süresi 34 gün olup, 1-5 yavru doğurur.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

• IUCN Kırmızı Listesi'ne göre, Nannospalax ehrenbergi'nin genel koruma statüsü Asgari Endişe (Least Concern - LC) olarak listelenmiştir.
• Ancak, bazı kaynaklar, türün taksonomik belirsizliği ve popülasyon sayıları hakkındaki yetersizlik nedeniyle, genel olarak Veri Yetersiz (Data Deficient - DD) olarak da değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır. Bölgesel habitat kaybı ve yoğun tarımsal faaliyetler, özellikle Türkiye'deki popülasyonlar için tehdit oluşturmaktadır.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Biyomedikal Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ: Naked Mole-rat (Çıplak Kör Fare) ile aynı kanser direnci mekanizmasına sahiptir.
• Gerçeklik: Hayır. Her iki tür de kansere karşı dirençlidir ancak farklı mekanizmalar kullanırlar. Çıplak Kör Fareler, hücrelerin kalabalıklaştığında çoğalmayı durduran Erken Temas İnhibisyonu (Early Contact Inhibition) ile kanseri önler. N. ehrenbergi ve diğer Nannospalax türleri ise bunun yerine, hücreler kontrolsüz çoğalmaya başladığında, bir protein (IFN-β) salgılayarak hücrelerin toplu halde nekrotik hücre ölümü (Concerted Necrotic Cell Death - CCD) yoluyla intihar etmesini sağlar. Bu, Ortadoğu kör faresini benzersiz kılan mekanizmadır.
• DOĞRU: Kör fareler (Spalacidae), oksijensizliğe (hipoksi) aşırı derecede toleranslıdır.
• Gerçeklik: Evet. Yer altındaki tünel sistemlerinde oksijen seviyeleri yüzeye göre çok düşüktür. N. ehrenbergi, bu hipoksi ve yüksek karbondioksit (hiperkapni) koşullarına adaptasyon sağlamıştır. Bu adaptasyon, kan özelliklerinde ve metabolizmasında özel değişiklikler yaratmıştır. Bilim insanları, bu hipoksi toleransının, aynı zamanda hayvanın uzun ömürlülüğüne ve kansere dirençli olmasına da katkıda bulunan genetik mekanizmaları tetiklediğini düşünmektedir.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

1. Wikipedia (Middle East blind mole-rat) & Animal Diversity Web: Genel taksonomi, dağılım (Türkiye'nin güneydoğusu dahil), kromozom çeşitliliği ve koruma statüsü (LC ve DD tartışmaları).
2. DOI & DergiPark (Coşkun Y. ve ark. çalışmaları): N. ehrenbergi üst türünün karmaşık yapısı, Türkiye'deki dağılımı ve 2n=48−62 aralığındaki karyotipik formlar.
3. PubMed & PMC (Concerted Necrotic Cell Death - CCD): Nannospalax türlerinin (özellikle N. ehrenbergi kompleksindeki alt türlerin) kansere karşı benzersiz direnç mekanizması (nekrotik hücre ölümü) ve uzun ömürlülük özelliği.
4. Illinois News Bureau: Kör farelerin hipoksiye toleransının, kanser direnci ve uzun ömürlülük ile olan potansiyel bağlantısı.