Harika! İstediğiniz gibi, Tortricidae familyası hakkındaki metni, yazı içerisindeki kaynak numaralarını kaldırarak yeniden düzenledim. Metnin sonunda tam kaynakça listesi yine yer alacak.

Tortricidae – Yaprak Kıvırıcı Güveler / Obur Güveler

Harika bir güve familyası daha! Tortricidae, Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler) takımına ait, dünya genelinde yaygın olarak bulunan ve ekonomik açıdan önemli zararlılar içeren büyük bir güve familyasıdır. Halk arasında genellikle "Yaprak Kıvırıcı Güveler" (Leafroller Moths) veya "Obur Güveler" (Tortrix Moths) olarak bilinirler. Bu isimler, larvalarının (tırtıllarının) beslendikleri bitki yapraklarını ipeksi ağlarla birbirine bağlayarak veya kıvırarak kendilerine korunaklı barınaklar oluşturma davranışlarından gelir.

Bu familyanın erginleri genellikle küçük ila orta boyutlu olup, dinlenirken kanatlarını çan şeklinde veya üçgenimsi bir şekilde vücutlarına yaslarlar. Kanat desenleri ve renkleri türden türe büyük çeşitlilik gösterir, ancak genellikle kamufle edici kahverengi, gri veya yeşil tonlarında olabilirler. Tortricidae larvaları, çok çeşitli ağaç, çalı ve otsu bitkilerde beslenen polifag veya oligofag türlerdir. Meyve, sebze, orman ağaçları ve süs bitkileri üzerinde ciddi zararlara neden olabilen birçok tür içerirler. Taksonomik olarak Tortricoidea üstfamilyasının tek üyesidirler.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Lepidoptera – Kelebekler ve Güveler
• Alttakım: Ditrysia
• Üstfamilya: Tortricoidea Latreille, 1803
• Familya: Tortricidae Latreille, 1803

Tortricidae familyası, 11.000'den fazla tanımlanmış türe ve 1.250'den fazla cinse sahip, oldukça büyük ve kozmopolit bir familyadır. Genellikle iki ana altfamilyaya ayrılırlar:

• Tortricinae: Birçok yaprak kıvırıcı türü içerir.
• Olethreutinae: Meyve kurtları ve sürgün kurtları gibi önemli zararlı türleri içerir.

Morfolojik Özellikler

Tortricidae familyası üyeleri, belirli morfolojik özellikleriyle ayırt edilir:

• Boyut: Genellikle küçük ila orta boyutlu güvelerdir. Kanat açıklıkları yaklaşık 8 ila 35 mm arasında değişir.
• Erginler (İmagolar):
• Genel Görünüm: Vücutları genellikle sağlam ve tüylüdür. Renkleri türden türe büyük çeşitlilik gösterir; genellikle kahverengi, gri, siyah, beyaz, yeşil veya sarı tonlarında olabilirler. Kanatlarda genellikle karmaşık desenler, bantlar, lekeler veya metalik parıltılar bulunabilir.
• Kanatlar: Kanatlar genellikle geniştir ve köşeli bir görünüme sahip olabilirler. Dinlenirken kanatlarını genellikle çan şeklinde (bir çanın üstüne oturmuş gibi) veya üçgenimsi bir şekilde vücutlarının üzerine yatırırlar. Bu, onları diğer güve familyalarından ayıran karakteristik bir özelliktir. Arka kanatlar genellikle ön kanatlardan daha sade renklidir.
• Ağız Parçaları: Gelişmiş, sarmal bir hortum (proboscis) bulunur ve erginler çiçeklerden nektar emerek beslenebilirler, ancak bazı türler beslenmez.
• Antenler: Antenler genellikle ince ve ipliksidir (filiform), ancak bazı türlerde hafifçe kıllı veya tarak şeklinde olabilir.
• Larvalar (Tırtıllar):
• Genel Görünüm: Larvalar genellikle küçük, silindirik ve tıknaz bir yapıya sahiptir. Renkleri çoğunlukla yeşilimsi, sarımsı veya açık kahverengi olup, belirgin baş kapsülleri (genellikle kahverengi veya siyah) ve torasik plakaları bulunur. Bazı türlerde küçük tüyler veya benekler olabilir.
• Beslenme Davranışı – Yaprak Kıvırma/Bağlama: Larvaların en belirgin özelliği, beslenirken konukçu bitkinin yapraklarını ipeksi ağlarla birbirine bağlayarak veya kıvırarak kendilerine korunaklı bir barınak (tünel veya rulo) oluşturmalarıdır. Bu barınak içinde gizlenerek beslenirler.
• Gizlenme: Rahatsız edildiklerinde genellikle geriye doğru hızla hareket ederek veya barınaklarından düşerek kendilerini korurlar.
• Konukçu Bitkiler: Larvaların beslendiği konukçu bitki yelpazesi son derece geniştir ve bu familya büyük ölçüde polifag türleri içerir. Çeşitli ağaç türleri (meyve ve orman ağaçları), çalılar, otsu bitkiler ve sebzelerde zarar yapabilirler.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Tortricidae türleri, larvalarının konukçu bitkilerini bulabildikleri çeşitli habitatlarda, özellikle ormanlarda, meyve bahçelerinde, fidanlıklarda, tarlalarda, parklarda ve bahçelerde yayılış gösterirler. Küresel olarak bulunurlar.
• Ekolojik Rol:
• Beslenme: Larvalar, konukçu bitkilerin yapraklarını, tomurcuklarını, çiçeklerini, meyvelerini veya sürgünlerini yiyerek önemli bitki otçulları olarak ekosistemde rol alırlar.
• Besin Zinciri: Larvaları ve erginleri, birçok kuş, yarasa, böcekçil memeli ve parazitoid (yırtıcı böcekler ve parazitoid yaban arıları gibi) için besin kaynağıdır. Ancak, barınma alışkanlıkları onları bazı avcılardan korur.
• Bitki Sağlığı / Zararlı Potansiyeli: Tortricidae familyası, içerdiği birçok tür nedeniyle tarım ve ormancılıkta en önemli zararlılardan biri olarak kabul edilir. Meyve ağaçlarında (elma, armut, kiraz, erik, şeftali, üzüm vb.), orman ağaçlarında (çam, meşe vb.) ve süs bitkilerinde ciddi ekonomik kayıplara neden olabilirler.
• Önemli Zararlı Türler ve Neden Olduğu Hasarlar:Cydia pomonella (Elma İçkurdu / Codling Moth): Dünya genelinde elma, armut ve ceviz gibi meyve ağaçlarının en önemli zararlılarından biridir. Larvalar meyvelerin içine girerek galeriler açar ve meyvelerin çürümesine, dökülmesine ve pazarlama değerinin düşmesine neden olur.
• Lobesia botrana (Salkım Güvesi / European Grapevine Moth): Özellikle üzüm bağlarında büyük zararlara neden olur. Larvalar, üzüm salkımlarındaki çiçek ve genç tanelerde beslenerek verim kaybına yol açar ve aynı zamanda çürük oluşumunu teşvik eder.
• Cydia molesta (Doğu Meyve Güvesi / Oriental Fruit Moth): Şeftali, erik, elma ve ayva gibi çekirdekli ve yumuşak çekirdekli meyvelerin sürgün ve meyvelerinde zarar yapar. Sürgünlerin kurumasına ve meyvelerde solucanlaşmaya neden olur.
• Adoxophyes orana (Elma Kabuklu Güvesi / Summer Fruit Tortrix): Elma ve diğer meyve ağaçlarında yapraklara zarar verir, ayrıca meyvelerin kabuklarını kemirerek kalitesini düşürür.
• Archips rosana (Gül Yaprakbükücüsü / Rose Leafroller): Gül, elma, kiraz gibi birçok Rosaceae familyası bitkisi ve diğer ağaçlarda yaprak ve tomurcuklarda zarar yapar, yaprakları bükerek barınır.
• Rhyacionia türleri (Çam Sürgün Güveleri): Çam ağaçlarının genç sürgünlerinde tüneller açarak sürgünlerin kurumasına ve ağaçların şekil bozukluğuna neden olur. Ormancılıkta önemli zararlılardır.
• Bazı türler ise tohum ve koza zararlısı olarak da bilinir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Ergin Davranışı: Tortricidae üyelerinin çoğu geceleri aktiftir (noktürnal) ve ışık tuzağına gelirler. Ancak bazı türler gündüzleri de aktif olabilir. Uçuşları genellikle hızlı ve düzdür. Erginler, yumurta bırakma ve çiftleşme amacıyla kısa bir ömür sürerler.
• Üreme: Dişi güveler, yumurtalarını larvalarının besleneceği uygun konukçu bitkinin yapraklarının üzerine, meyvelere, sürgünlere veya kabuk çatlaklarına bırakırlar. Yumurtalar genellikle küçük kümeler halinde, üst üste binmiş veya düz bir kitle halinde bırakılır.
• Yaşam Döngüsü: Holometabol (tam başkalaşım) gösterirler; yumurta, larva (tırtıl), pupa ve ergin evrelerinden oluşur.
• Larvalar: Yumurtadan çıkan genç larvalar, konukçu bitki üzerinde beslenmeye başlarlar. Larval gelişim süresi türe ve çevresel koşullara bağlı olarak değişir. Larvalar genellikle 4-7 gömlek değiştirirler.
• Pupa: Olgunlaşan larvalar, genellikle kendi ördükleri ipekten barınak (kıvrılmış yaprak içinde), bitki döküntüleri arasında veya toprakta pupa olurlar. Pupa evresi de türe göre değişir, bazı türler kışı pupa evresinde geçirir.
• Ergin Çıkışı: Erginler pupadan çıkarak çiftleşme ve yumurta bırakma amacıyla kısa bir ömür sürerler. Yıl içinde türüne ve bölgeye göre bir ila dört veya daha fazla nesil verebilirler; ılıman bölgelerde genellikle 1-2 nesil, tropikal bölgelerde ise sürekli nesiller görülebilir.

Dağılım

Tortricidae familyası, dünya genelinde kozmopolit bir yayılışa sahiptir. Kutup bölgelerinden tropiklere kadar hemen her karasal ekosistemde bulunurlar. Tarımsal alanların genişlemesiyle birlikte birçok zararlı türün de dağılımı artmıştır.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, zengin bitki çeşitliliği ve iklimsel farklılıkları nedeniyle Tortricidae familyasına ait birçok türe ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle meyve bahçeleri, bağlar ve ormanlık alanlarda bu güvelere sıkça rastlanır. Türkiye faunasında tespit edilmiş ve tarımsal açıdan önemli birçok Tortricidae türü bulunmaktadır.
• Cydia pomonella, Lobesia botrana, Cydia molesta ve Adoxophyes orana gibi türler, Türkiye'de tarımsal ürünlerde (özellikle meyvelerde) ciddi zararlara neden olan yaygın türlerdir.
• Ormancılıkta ise özellikle Rhyacionia türleri (örn. Rhyacionia buoliana, R. pinicolana, R. pinivorana) çam ormanlarında önemli zararlılar olarak kaydedilmiştir.
• Son zamanlarda Mardin ve Elazığ illerinde kiraz bahçelerinde önemli bir zararlı olarak Hedya nubiferana (Lepidoptera: Tortricidae) türünün öne çıktığı belirtilmiştir.

İnsanlar Üzerindeki Tehlikesi ve Tedavisi

Tortricidae familyasına ait güveler veya tırtılları, insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar ve genellikle tıbbi bir tedavi gerektirmezler. Zehirli veya yakıcı tüylere sahip değillerdir.

• Tehlikenin Şekli:
• Doğrudan Tehdit Yok: Tortricidae güveleri ısırmaz, sokmaz ve insanlara bulaşabilecek bilinen zehirli salgıları yoktur. Larvaları da Limacodidae gibi yakıcı tüylere sahip değildir.
• Alerjik Reaksiyonlar (Nadiren): Her ne kadar çok nadir olsa da, hassas kişilerde genel olarak güvelerin veya tırtılların vücutlarındaki pullara veya kıllara karşı hafif alerjik reaksiyonlar (temas dermatit, kaşıntı) görülebilir. Ancak bu durum Tortricidae familyasına özgü ve yaygın bir sorun değildir.
• Gıda Güvenliği: Asıl ekonomik tehdit oluşturdukları için, dolaylı olarak gıda güvenliği açısından bir risk taşıyabilirler. Zarar verdikleri meyve ve sebzeler (örn. elma içkurdu tarafından zarar görmüş bir elma) tüketilemez hale gelebilir. Ancak bu durum, doğrudan insan sağlığına yönelik bir zehirlenme riski anlamına gelmez.
• Tedavi Şekilleri:
• Temas Sonrası: Eğer ciltte hafif bir tahriş veya kaşıntı oluşursa (çok nadir görülen bir durum), etkilenen bölgeyi su ve sabunla yıkamak genellikle yeterlidir.
• Hafif Alerjik Belirtiler: Kaşıntı veya kızarıklık için eczanelerden temin edilebilen nemlendirici kremler veya hafif antihistaminik kremler kullanılabilir.
• Ciddi Durumlar: Şiddetli veya yaygın alerjik reaksiyonlar (çok istisnai bir durum) yaşanırsa, bir sağlık kuruluşuna başvurmak en doğrusudur. Ancak, Tortricidae için böyle bir durumun belgelenmiş yaygın bir örneği bulunmamaktadır.

Önemli Not: Tortricidae güveleri ve tırtılları, genellikle insan sağlığı için bir tehdit oluşturmadığından, onlarla temas konusunda özel bir önlem almaya gerek yoktur. Asıl mücadeleleri, tarımsal zararlı olmaları nedeniyle ürün kaybını önlemeye yöneliktir.

Kaynaklar

• Heppner, J. B. (1984). Brachodidae, Choreutidae, and Immidae (Lepidoptera) from the Oriental Region, with descriptions of new species. Smithsonian Contributions to Zoology, (405), 1-137.
• Wikipedia – Tortricidae. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• CABI Digital Library – Tortricidae. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Dergipark – Erzurum'da Archips rosana (Linnaeus, 1758) (Lepidoptera: Tortricidae)'nın kısa biyolojisi, konukçuları ve parazitoitleri. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Tarım ve Orman Bakanlığı – Bitki Zararlıları Zirai Mücadele Teknik Talimatları. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• ResearchGate – (PDF) An updated checklist of the Tortricidae (Lepidoptera) of Turkey. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Britannica – Tortricid Moth. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• BugGuide.net – Family Tortricidae - Leafrollers. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• ResearchGate – On the species of Rhyacionia Hübner [1825] (Lepidoptera: Tortricidae) in Turkey. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• Siirt Üniversitesi Açık Erişim Sistemi – 1308 L. (Lepidoptera: Tortricidae), which is found on cherry trees has become the main pest in cherry orchards in Mardin and Elazı. (Erişim tarihi: 12 Haziran 2025).
• James Lindsey at Ecology of Commanster