Trachurus mediterraneus

Trachurus mediterraneus, halk arasında bilinen adıyla Karagöz İstavrit, Akdeniz ve Karadeniz'in yerli ve en yaygın balık türlerinden biridir. Carangidae ailesinin bu üyesi, özellikle İstanbul Boğazı'ndaki mevsimsel göçleriyle bilinir. Sürü halinde yaşayan ve besin zincirinin temel halkalarından biri olan bu balık, Türk mutfağı ve balıkçılığı için büyük öneme sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Karagöz İstavrit, ortalama 15-25 cm boyunda olup, maksimum 60 cm'ye kadar büyüyebilir. Vücudu ince, uzun ve iğ şeklindedir. Rengi, sırtı yeşilimsi-mavi, yanları ve karnı ise parlak gümüşidir. Yan çizgisinin tamamı, iri ve kemiksi pullardan (skutlar) oluşur. Bu, diğer istavrit türlerinden ayrılmasını sağlayan önemli bir morfolojik özelliktir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class): Actinopterygii (Işınsal Yüzgeçliler)
Takım (Order): Carangiformes
Aile (Family): Carangidae
Cins (Genus): Trachurus
Tür (Species): Trachurus mediterraneus (Steindachner, 1868)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Karagöz İstavrit, Doğu Atlantik, Akdeniz ve Karadeniz'de yaygın olarak bulunur. Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı'nda da popülasyonu yoğundur.

Habitat Tercihi: Genellikle kıyıya yakın sığ sulardan 400 metreye kadar olan derinliklerde yaşar. Pelajik bir türdür, yani suyun orta ve üst katmanlarında dolaşır.

2. Fiziksel Özellikler ve Yaşam Alanları

Trachurus mediterraneus, besin arayışı içinde sürekli hareket halinde olan aktif bir türdür. Vücut yapısı, hızlı yüzme ve manevra yeteneklerini destekler.

Beslenme: Etçildir. Diyalogları, zooplanktonlar (özellikle kopepodlar), küçük karidesler ve küçük balıklardan oluşur.
Sürü Davranışı: En belirgin özelliklerinden biri, beslenme ve korunma amaçlı olarak çok büyük sürüler oluşturmasıdır. Bu sürülerin yoğunluğu, balıkçılar için kolay hedef olmalarına neden olur.

3. Ekolojik ve Ticari Önemi

Ekolojik Rolü: Karagöz İstavrit, deniz ekosisteminin temel halkalarından biridir. Sürü halinde yaşayan bir tür olarak, hamsi gibi diğer küçük balıklarla birlikte, daha büyük yırtıcı balıklar, yunuslar ve deniz kuşları için hayati bir besin kaynağıdır.
Ticari Değer: Türkiye ve çevresindeki ülkelerde büyük ticari öneme sahiptir. Tüketimi yaygındır ve balık pazarlarında en çok satılan balık türleri arasındadır. Genellikle taze olarak kızartma veya buğulama şeklinde tüketilir.

4. Koruma Durumu ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Zehirlilik ve Aşırı Tüketim: Kendi başına zehirli bir tür değildir. Zehirli bir salgı bezi veya dikeni bulunmaz. Ayrıca, besin zincirinin alt basamaklarında yer aldığı ve kısa bir yaşam ömrüne sahip olduğu için ağır metal (civa vb.) birikimi riski oldukça düşüktür. Tüketimi genellikle güvenlidir.
Nesli Tehlike Durumu: Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından yapılan değerlendirmeye göre, Trachurus mediterraneus türü Asgari Endişe (Least Concern) statüsündedir. Ancak, ticari açıdan yoğun olarak avlanması nedeniyle, lokal popülasyonlar üzerinde aşırı avlanma baskısı bulunmaktadır. Bu durum, özellikle Karadeniz gibi kapalı denizlerde popülasyon yönetimini önemli kılmaktadır.

Kaynak: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi.

Fotoğraf:(c) Sylvain Le Bris – bazı hakları saklıdır (CC BY-NC)