Auchenorrhyncha – Ağaç Çekirgeleri, Yaprak Pireleri ve Cırcır Böcekleri

Auchenorrhyncha, Hemiptera (Yarımkanatlılar veya Gerçek Böcekler) takımına ait, bitki özsuyuyla beslenen geniş ve çeşitliliğe sahip bir böcek alttakımıdır. Halk arasında genellikle "Ağaç Çekirgeleri", "Yaprak Pireleri", "Cırcır Böcekleri", "Kurbağa Ağızlı Böcekler" (Froghoppers), "Tükürük Böcekleri" (Spittlebugs) ve "Bitki Çekirgeleri" (Planthoppers) gibi isimlerle anılırlar. Bu alttakım, yaklaşık 45.000'den fazla türü barındırır ve karasal ekosistemlerin bitki yiyici faunasının önemli bir bileşenini oluşturur.

Auchenorrhyncha üyeleri, ağız yapıları başlarının arkasından veya boyun bölgesinden çıkan, delici-emici bir hortuma (rostrum) sahip olmaları, antenlerinin kısa ve kıl benzeri (kılçık şeklinde) olması ve ön kanatlarının genellikle tekdüze bir dokuya sahip olup (tamamen zarımsı veya derimsi) dinlenirken abdomenin üzerinde çatı benzeri bir şekilde durmasıyla diğer Hemiptera alttakımlarından ayırt edilirler. Bitkilerle beslenmeleri nedeniyle, bazı türleri tarım ve ormancılıkta önemli zararlılar olarak kabul edilirken, özellikle bitkisel hastalıklara neden olan virüs ve fitoplazmaların vektörleri olmalarıyla da bilinirler.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar (Gerçek Böcekler)
• Alttakım: Auchenorrhyncha Duméril, 1806

Auchenorrhyncha alttakımı, iki ana infra takıma ve birçok familyaya ayrılır:

• Cicadomorpha:Cicadoidea (Cırcır Böcekleri): En bilinen üyeleri ağaçlarda yüksek sesle öten büyük cırcır böcekleridir (Cicadidae).
• Cercopoidea (Kurbağa Ağızlı Böcekler / Tükürük Böcekleri): Nimfleri kendilerini "tükürük" veya "köpük" olarak bilinen koruyucu bir sıvı içinde saklar (Cercopidae, Aphrophoridae).
• Membracoidea (Ağaç Çekirgeleri ve Yaprak Pireleri): Pronotumları sıra dışı şekillere sahip ağaç çekirgelerini (Membracidae) ve en çok türü barındıran yaprak pirelerini (Cicadellidae) içerir.
• Fulgoromorpha (Bitki Çekirgeleri):Çeşitli aileleri içeren ve genellikle başlarında veya vücutlarında tuhaf çıkıntılar bulunan bir grup (Delphacidae, Fulgoridae, Flatidae, Issidae, Cixiidae vb.).

Morfolojik Özellikler

Auchenorrhyncha alttakımı üyeleri, büyük bir çeşitlilik gösterir, ancak ortak bazı morfolojik özelliklere sahiptir:

• Boyut: Türden türe büyük farklılık gösterir. Küçük yaprak pirelerinden (birkaç mm) devasa cırcır böceklerine (7-8 cm) kadar değişebilirler.
• Ağız Yapısı: Tüm Auchenorrhyncha türleri, bitki özsuyuyla beslenmek için özelleşmiş delici-emici ağız yapısına (rostrum) sahiptir. Bu hortum, başın arkasından veya "boyun" bölgesinden çıkar ve dinlenirken bacaklar arasında geriye doğru uzanır.
• Antenler: Genellikle kısa ve kıl benzeri (kılçık şeklinde) antenlere sahiptirler.
• Kanatlar: Ön kanatlar (tegmina) genellikle tekdüze bir dokuya sahiptir (tamamen zarımsı veya derimsi). Dinlenirken, kanatlarını genellikle abdomenin üzerinde çatı benzeri bir şekilde tutarlar. Bazı türlerde (örn. bazı bitki çekirgeleri) kanatlar daha uzun ve dar olabilir.
• Bacaklar: Genellikle sıçrama veya yürüme için uyarlanmış bacaklara sahiptirler. Arka bacaklar, sıçrama yetenekleri olan türlerde genellikle daha güçlü ve büyüktür (örn. yaprak pireleri, ağaç çekirgeleri).
• Timpanal Organlar: Cırcır böcekleri gibi bazı gruplar, erkeklerde ses üretimi için özelleşmiş timbal organlara (timbal) ve her iki cinsiyette de ses algılaması için timpanal organlara sahiptir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Auchenorrhyncha, Antarktika hariç dünya genelinde yayılış gösterir. Tropikal, subtropikal ve ılıman ormanlardan otlaklara, çayırlıklara, çöllere ve sulak alanlara kadar çok çeşitli karasal ekosistemlerde bulunurlar.
• Beslenme: Tüm Auchenorrhyncha türleri fitofajdır (bitki yiyen). Ağız yapıları ile bitkilerin floem (özellikle yaprak pireleri ve bitki çekirgeleri) veya ksilem (cırcır böcekleri ve tükürük böcekleri) damarlarından özsu emerler. Bazı türler hücre içeriğiyle (parenkim veya hücre yırtılmaları) beslenirken, nadiren yosun veya mantarlarla beslenen türler de bulunur. Konukçu bitki yelpazesi çok geniştir ve türlere göre tek bir bitki türüne özgü (monofaj), birkaç bitki türüne özgü (oligofaj) veya çok sayıda farklı bitki türüyle beslenen (polifaj) olabilirler.
• Ekolojik Rol:Besin Zinciri: Çeşitli avcılar (kuşlar, yarasalar, örümcekler, yırtıcı böcekler, parazitoidler) için önemli bir besin kaynağıdırlar. Yüksek biyokütleleriyle karasal besin ağlarında kritik rol oynarlar.
• Bitki-Böcek Etkileşimleri: Bitki fizyolojisi üzerinde etkileri vardır ve bitki savunma mekanizmaları üzerine araştırmalar için model organizmalar olarak incelenirler.
• Enerji Akışı: Bitki özsuyuyla beslenerek, bitki enerjisini ekosistemin diğer trofik seviyelerine aktarırlar.
• Honeydew Üretimi: Floemle beslenen birçok Auchenorrhyncha türü, sindirilmiş özsuyu dışkı olarak "ballıdığ" (honeydew) şeklinde salgılar. Bu ballıdığ, karıncalar, arılar ve diğer böcekler için önemli bir besin kaynağıdır. Ayrıca, ballıdığ bitki yüzeylerinde kurumuş "is pası" mantarlarının büyümesine neden olabilir.
• Ekosistem Sağlığı Göstergesi: Tür çeşitliliği ve bollukları, habitat kalitesi ve grassland (otlak) yönetimi yoğunluğunun iyi bir göstergesi olabilir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Davranış:Ses Üretimi: Cırcır böcekleri, erkeklerin dişileri çekmek için ürettikleri yüksek sesli ötüşleriyle (timbal organları aracılığıyla) bilinirler. Diğer gruplar da bitki yüzeyleri boyunca titreşimli sinyaller üreterek (substrat kaynaklı ses) iletişim kurarlar.
• Sıçrama: Birçok yaprak piresi, ağaç çekirgesi ve tükürük böceği, tehlike anında hızlıca sıçrama yeteneğine sahiptir.
• Kamuflaj: Özellikle ağaç çekirgelerinin pronotumları, bitki dikenleri veya dalları gibi görünerek mükemmel kamuflaj sağlar. Tükürük böcekleri nimfleri ise köpük içinde gizlenirler.
• Yaşam Döngüsü: Auchenorrhyncha türleri, eksik başkalaşım (hemimetabol) gösterir; yani yaşam döngüleri yumurta, nimf ve ergin evrelerinden oluşur. Pupa evresi yoktur.
• Yumurta: Dişiler yumurtalarını genellikle bitki dokularına (yapraklar, saplar, dallar) bırakırlar.
• Nimfler: Yumurtadan çıkan nimfler, erginlere benzer, ancak daha küçük ve kanatsızdır. Bitki özsuyuyla beslenerek birkaç nimf evresi (instar) geçirirler. Her evrede deri değiştirerek büyürler. Bazı türlerin nimfleri toprak altında (cırcır böcekleri) veya köpük içinde (tükürük böcekleri) yaşar.
• Erginler: Son nimf evresinden sonra kanatlı ergin hale gelirler. Erginler çiftleşir ve yumurtalarını bırakır.
• Nesil Sayısı: Yıl içinde bir (univoltin) veya birden fazla (multivoltin) nesil verebilirler. Kışı genellikle yumurta veya nimf olarak geçirirler.

Dağılım

Auchenorrhyncha alttakımı, Antarktika hariç dünya genelinde kozmopolit bir yayılıma sahiptir.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, farklı biyocoğrafik bölgelerin (Palearktik, İrana-Turanian ve Akdeniz) kesişim noktasında bulunması nedeniyle zengin bir Auchenorrhyncha faunasına sahiptir. Ülkemizin her bölgesinde, tarım alanlarından ormanlara ve doğal otlaklara kadar çeşitli habitatlarda bu böceklere rastlamak mümkündür. Türkiye'de bilinen ve kaydedilmiş bazı önemli aileler ve türler şunlardır:
• Cicadidae (Cırcır Böcekleri): Cicada orni, Lyristes plebejus gibi türler Akdeniz ve Ege bölgelerinde yaz aylarında yüksek sesli ötüşleriyle tanınırlar.
• Cicadellidae (Yaprak Pireleri): En kalabalık familyalardan biridir. Birçok tarım zararlısı ve bitki virüsü vektörü içerir (örn. Empoasca spp., Scaphoideus titanus).
• Membracidae (Ağaç Çekirgeleri): Centrotus cornutus (Boynuzlu Ağaç Çekirgesi) gibi ilginç morfolojiye sahip türler bulunur.
• Cercopidae / Aphrophoridae (Tükürük Böcekleri / Kurbağa Ağızlı Böcekler): Nimfleri bitki saplarında köpük içinde yaşar (örn. Philaenus spumarius).
• Delphacidae (Bitki Çekirgeleri): Özellikle tahıllarda ve çimlerde zararlı olabilen birçok türü içerir (örn. Laodelphax striatellus).
• Türkiye'de Auchenorrhyncha faunası üzerine detaylı çalışmalar yapılmakta ve sürekli yeni tür kayıtları eklenmektedir.

İnsanlar Üzerindeki Tehlikesi ve Tedavisi

Auchenorrhyncha alttakımı üyeleri, genel olarak insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar. Zehirli değillerdir, ısırmazlar veya sokmazlar.

• Doğrudan Tehdit Yok:İnsanlarla teması zararsızdır.
• Herhangi bir ısırık veya sokma mekanizması yoktur.
• Alerjik reaksiyonlara neden olduklarına dair yaygın bir rapor bulunmamaktadır.
• Dolaylı Tehlikeler (Tarım ve Ormancılık):Tarım Zararlısı: Bitki özsuyuyla beslenmeleri, özellikle yoğun popülasyonlarda tarım bitkilerinde (tahıllar, sebzeler, meyve ağaçları, bağlar, süs bitkileri) doğrudan beslenme zararlarına (büyüme geriliği, yaprak deformasyonu, verim kaybı) neden olabilir. Örneğin, yaprak pireleri, bitki çekirgeleri ve bazı ağaç çekirgeleri önemli zararlılar arasındadır.
• Hastalık Vektörlüğü: Auchenorrhyncha, özellikle fitoplazmaların ve bitki virüslerinin en önemli vektörlerinden biridir. Bitkiden bitkiye hastalık etkenlerini taşıyarak tarım ve ormancılıkta ciddi ekonomik kayıplara neden olabilirler. Örnekler:
• Bağ Fitosplazmaları: Scaphoideus titanus gibi yaprak pireleri, bağlarda "Flavescence dorée" (Altın Sarılık) gibi fitoplazma hastalıklarını yayar.
• Mısır Cücelik Virüsü: Bazı yaprak pireleri, mısırda önemli bir virüs hastalığının vektörüdür.
• Palmiye Kırmızı Şerit Hastalığı: Bazı bitki çekirgeleri palmiye ağaçlarında bu hastalığı taşıyabilir.
• Bu durum, gıda güvenliği ve tarımsal ekonomi açısından dolaylı bir tehdit oluşturur.
• Tedavi Şekilleri:Auchenorrhyncha ile temastan kaynaklanan herhangi bir tıbbi müdahale genellikle gerekmez. Bitkilerdeki zararlar ve hastalık yayılımı ise bitki koruma uzmanları tarafından uygun yöntemlerle (kültürel önlemler, biyolojik mücadele, kimyasal kontrol) yönetilmelidir.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Auchenorrhyncha alttakımının, tıpta veya diğer endüstriyel alanlarda doğrudan ve yaygın bir kullanım alanı bulunmamaktadır.

Ancak, bilimsel araştırmalarda ve bazı özel uygulamalarda önem taşırlar:

• Biyolojik Mücadele: Bazı yırtıcı ve parazitoid böcekler (örn. bazı eşekarısı türleri), Auchenorrhyncha türlerini avlayarak veya parazitleyerek doğal kontrol sağlar. Bu durum, zararlı Auchenorrhyncha popülasyonlarının biyolojik mücadelesi için araştırma konusu olabilir.
• Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Çalışmalar: Auchenorrhyncha türleri, bitki-böcek etkileşimleri, besin ağları, ekosistem sağlığı ve iklim değişikliğinin etkileri üzerine yapılan ekolojik araştırmalarda önemli model organizmalardır. Farklı habitatlardaki tür zenginlikleri, ekosistem kalitesinin göstergesi olarak kullanılır.
• Biyomimetik: Özellikle ağaç çekirgelerinin pronotumlarının sıra dışı şekilleri, kamuflaj ve yapısal mühendislik açısından biyomimetik araştırmalara ilham verebilir.
• Gıda (Potansiyel): Dünya genelinde bazı kültürlerde cırcır böcekleri gibi belirli böcek türleri protein kaynağı olarak tüketilmektedir (entomofaji). Ancak bu, Auchenorrhyncha'nın tamamı için yaygın bir uygulama değildir ve tıbbi bir kullanım değildir.
• Zararlı Yönetimi Araştırmaları: Auchenorrhyncha'nın bitki hastalıkları vektörleri olması nedeniyle, bu böceklerin yayılımını ve hastalık bulaşmasını önlemeye yönelik araştırmalar (entegre zararlı yönetimi, dirençli bitki çeşitlerinin geliştirilmesi) büyük önem taşır.

Özetle, Auchenorrhyncha alttakımı, doğrudan tıbbi veya endüstriyel kullanımları olmamasına rağmen, ekolojik süreçlerin anlaşılması, tarım zararlıları yönetimi ve bitki hastalıkları epidemiyolojisi açısından bilimsel ve ekonomik ilgi çekmektedir.