Pentatomidae

Familya: Pentatomidae Leach, 1815

(Pentatomidae – Kalkan Böcekleri / Pis Kokulu Böcekler)

Latince Adın Anlamı

• Pentatomidae, Yunanca kökenli iki terimden türetilmiştir:
• "penta-" = beş
• "tomos" = parça, kesit
• Anlamı: "Beş bölmeli" veya "beş parçalı gövde yapısına sahip olanlar"
• Bu adlandırma, böceğin abdomen segmentleri ile birlikte zırhlı yapısına ve beş belirgin vücut lobuna gönderme yapar.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar
• Alt takım: Heteroptera – Gerçek Böcekler
• Familya: Pentatomidae Leach, 1815

Genel Özellikler

• Pentatomidae familyası, vücutları genellikle beşgen veya kalkan şekilli olan, orta-büyük boylu, sert dış iskeletli böcekleri içerir.
• En ayırt edici özellik, üçgen biçimli scutellum (arka sırt levhası) ve pis kokulu savunma sıvısıdır.
• Renkleri kahverengi, yeşil, gri, metalik tonlar ya da uyarıcı kontrastlarla desenlidir.
• Koku bezleri torasik bölgededir ve tehdit altında aktifleşir.
• Antenleri genellikle 5 segmentlidir (Latince köken de buradan gelir).

Habitat ve Yayılım

• Dünya çapında yaygındırlar; tropikal, ılıman ve yarı kurak ekosistemlerde bulunurlar.
• Tarla, bahçe, orman açıklıkları, çalılıklar ve tarım alanları gibi açık ve yarı açık ortamları tercih ederler.
• Türkiye’de çok yaygın ve çeşitlidirler – hemen her bölgede görülürler.

Türkiye’de Görülen Önemli Cinsler ve Türler:

• Nezara viridula – Yeşil kalkan böceği (tarım zararlısı)
• Eurydema ornata – Brassica bitkilerinde sık görülür
• Carpocoris fuscispinus – Kahverengi desenli tür
• Palomena prasina – Orman kenarlarında yaygın
• Dolycoris baccarum – Meyveliklerde, çalılıklarda

Görüldüğü şehirler: Edirne’den Hakkâri’ye kadar tüm Türkiye, özellikle İzmir, Konya, Mersin, Bursa, Adana, Erzurum, Trabzon gibi geniş dağılım alanlarında.

İnsana Zararlılık Durumu

• İnsan sağlığı için tehlikeli değildir.
• Saldırmaz, ısırmaz, zehir taşımaz.
• Ancak bazı türlerin savunma sıvısı ciltte iritasyon yapabilir (nadiren).
• Sadece rahatsız edici kokularıyla tanınırlar.

Beslenme ve Ekoloji

• Genellikle fitofag yani bitki özsuyu ile beslenirler.
• Delici-emici ağız yapısıyla meyve, yaprak ve tohumlardan özsuyu emerler.
• Bazı türler tarım zararlısıdır (ör. Nezara viridula, Euschistus spp.).
• Bununla birlikte birkaç tür etçil ya da omnivor özellik gösterebilir.
• Tohum gelişimini engelleyebilir, meyveleri deforme edebilirler.

Üreme Bilgisi

• Dişiler yumurtalarını genellikle yaprak altına sıralı gruplar hâlinde bırakır.
• Yumurtalar varil biçimindedir, genellikle düzenli dizilmiştir.
• Nimfler 5 gelişim evresinden geçerek ergin olur (hemimetabolik gelişim).
• Üreme sezonu: İlkbahar sonu – yaz başı, bazı türler ikinci döl verir.

Zehir Durumu

• Zehirli değildir.
• Savunma kokusu dışında insan veya hayvanlar üzerinde toksik etki göstermez.
• Bitkilerde kimyasal etkiler yaratabilir (örneğin meyve bozulmaları).

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Kalkan böcekleri ısırır ve zehirlidir.
2. Gerçek: Delici-emici ağızları sadece bitki özsuyuna yöneliktir, ısırmazlar ve zehirli değillerdir.
3. Efsane: Her pis kokulu böcek Pentatomidae'dir.
4. Gerçek: Diğer bazı Hemiptera familyaları da benzer kokular yayabilir; tüm kokulu böcekler Pentatomidae değildir.
5. Efsane: Kışın evlere girerse yumurtlayarak çoğalır.
6. Gerçek: Soğukta yumurtlamazlar; barınmak için evlere girerler, çoğalmazlar.
7. Efsane: Sadece tarım alanlarında yaşar.
8. Gerçek: Orman açıklıkları, çayırlıklar, doğal makilik alanlarda da yaygındır.
9. Efsane: Renkleri zehirli olduklarını gösterir.
10. Gerçek: Renkleri çoğunlukla kamuflaj ya da avcılardan korunmak içindir; zehirli değillerdir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Fauna Europaea (2024)
• Dolling, W.R. (2006). The Hemiptera of the Western Palearctic
• Türkiye Entomoloji Dergisi
• Panizzi, A.R. & Grazia, J. (2015). True Bugs (Heteroptera) of the World
• Henry, T.J. (2017). Pentatomidae of the Palearctic Region