Chionomys lasistanius

Chionomys lasistanius, Türkiye'nin Kuzey Anadolu Dağları (Lazistan Bölgesi) ve Gürcistan'daki Küçük Kafkas Dağları'na özgü olan bir Kar Volü türüdür. Taksonomik durumu uzun süre C. gud türünün bir alt türü (C. g. lasistanius) olarak kabul edilmiş, ancak yakın zamanda yapılan genetik çalışmalarla ayrı bir tür seviyesine yükseltilmiştir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)CricetidaeVoller, Lemmingler ve Hamsterları içerir.Alt Aile (Subfamily)ArvicolinaeVoller ve LemminglerCins (Genus)ChionomysKar Volleri CinsiTür (Species)C. lasistaniusLazistan Kar VolüTanımlayan(Neuhäuser, 1936)Latince Anlamılasistanius, türün ilk tanımlandığı ve baskın olarak yaşadığı bölge olan Lazistan'a (Doğu Karadeniz Bölgesi'nin tarihsel adı) atıfta bulunur.Türkçe AdıLazistan Kar Volü, Laz Kar Volü.Taksonomik DurumAmerican Society of Mammalogists (ASM) ve yeni moleküler çalışmalarla ayrı bir tür olarak tanınmaktadır (Eskiden C. gud lasistanius alt türüydü).

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Dağılım: Türkiye'nin Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki Pontus Dağları (Rize'deki Verçenik Dağı tip yerleşimidir) ve Gürcistan'ın güneyindeki Küçük Kafkas Dağları.
• Habitat: Yüksek rakımlı dağlık bölgeleri tercih eder. Genellikle 1550 ila 2500 metre yükseklikler arasında, Ladin (Picea) ve Göknar (Abies) ormanlarının kayalık kesimlerinde, alpine çayırlarda ve taşlık yamaçlarda yaşar. Kaya yarıkları ve çatlakları ana barınak alanlarıdır.
• Fiziksel Özellikler:
• Boyut: Kafa-vücut uzunluğu 112 ila 130 mm, kuyruk uzunluğu ise 57 ila 82 mm arasında değişir. Ağırlığı 34 ila 63 gramdır.
• Kürk: Sırt kılları duman grisi veya bulutlu kahverengidir. Gözleri orta büyüklüktedir.
• Özel Not: 40 mm'ye kadar ulaşabilen beyaz renkli bıyıkları belirgin bir morfolojik özelliğidir.
• Yaşam Tarzı ve Beslenme:
• Diyet: Otçul bir diyete sahip olduğu düşünülmektedir. Dağlık bitki örtüsüyle beslenir.
• Yuva: Kar Volleri (Chionomys cinsi), kayalık alanlarda yuvalar ve sığınaklar oluşturur, bu da onları orman tabanındaki diğer vol türlerinden (örneğin C. roberti) ayırır.
• Üreme: Haziran ayında 3 ila 6 arasında yavru doğurur.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Chionomys lasistanius, ayrı bir tür olarak henüz IUCN Kırmızı Listesi'nde değerlendirilmemiştir (Not Evaluated).

• Durumun Açıklaması: Eskiden dahil edildiği C. gud türü, genel olarak Asgari Endişe (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılsa da, C. lasistanius'un dağılım alanının sınırlı ve parçalı olması, onun bölgesel ölçekte tehdit altında olabileceğini gösterir. Türkiye Çevre Bakanlığı raporlarında bölgesel ölçekte önemli bir tür olarak tanımlanmıştır.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik ve Ekolojik Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ (Taksonomik Mit): Lazistan Kar Volü ile Gudaur Kar Volü (Rusya popülasyonları) aynıdır.
• Gerçeklik: Hayır. Yapılan kapsamlı genetik analizler (mitokondriyal ve nükleer gen bölgeleri), Anadolu popülasyonlarının (C. lasistanius) Rusya'daki popülasyonlardan (C. gud) yaklaşık %11 oranında yüksek genetik farklılığa sahip olduğunu ve bu ayrışmanın Pleistosen Çağı'ndan beri devam ettiğini göstermiştir. Bu yüksek genetik mesafe, bilim dünyasında Anadolu popülasyonunun ayrı bir tür olarak tanınmasını güçlü bir şekilde desteklemektedir.
• DOĞRU (Biyoçeşitlilik Gerçek): Türkiye'nin Doğu Karadeniz dağları, Kar Volleri için bir Farklılaşma Merkezi rolü üstlenmiştir.
• Gerçeklik: Evet. Anadolu ve Kafkasya'nın benzersiz jeolojik ve iklimsel geçmişi, Chionomys cinsi ve diğer kemirgenler için önemli genetik sığınaklar (refüjler) oluşturmuştur. Bu durum, bu bölgede genetik ayrışmanın devam etmesine ve C. lasistanius gibi endemik (yerel) türlerin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır.
• Folklorik Bilgi: Doğu Karadeniz'in yüksek dağlarında, bu vol türü, çoğunlukla gözlemlenmesi zor olduğu için, yaygın bir folklorik figür değildir. Ancak, Laz kültüründe ormanların ve dağların sınırında yaşayan, "gizli orman muhafızları" olarak bilinen ruh figürleriyle ilişkilendirilebilir. Yüksek rakımlı Ladin ve Göknar ormanlarında görülmesi, onu bu mistik ormanların ve temiz dağ sularının simgesi haline getirmiştir.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

• Akademik Yayınlar (Çetintürk D. ve ark., 2025): Anadolu popülasyonlarının taksonomik statüsünün yeniden değerlendirilmesi ve C. lasistanius'un ayrı bir tür seviyesine yükseltilmesi, %11'lik yüksek genetik mesafe ve Pleistosen ayrışması.
• Mammal Diversity Database (ASM): Türün güncel taksonomik tanınması (C. lasistanius olarak ayrılması), tanımlayan otorite (Neuhäuser, 1936) ve tip yerleşim yeri (Rize, Verçenik Dağı).
• Bakanlık Raporları ve Vikipedi: Habitat (Ladin/Göknar ormanları, kayalık yerler, 1550-2500 m), morfolojik özellikler (beyaz bıyık, boyut) ve coğrafi dağılım (Türkiye ve Gürcistan).
• IUCN Red List: Korunma durumu (Şu an için Değerlendirilmemiş - NE).