Nepidae

Nepidae – Su Akrepleri / Bıçak Kuyruk Böcekleri (Latince: Nepidae, cins ismi Nepa'dan gelir; "akrep" veya "yırtıcı" anlamına gelebilir)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Nepoidea
• Familya: Nepidae Latreille, 1802

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Orta ila büyük boyutta, belirgin ve özelleşmiş vücut yapılarına sahip su böcekleridir. Genellikle 1.5-4.5 cm uzunluğundadırlar.
• Baş: Vücuda oranla nispeten küçük, ancak belirgin bileşik gözlere sahiptir. Genellikle ocelli (basit gözler) bulunmaz.
• Antenler: Kısa ve gizlidir, genellikle gözle zor fark edilirler ve 3 segmentlidirler.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) kısadır ve başın altına doğru kıvrılır.
• Gövde: İki ana morfolojik forma ayrılır:
• Nepa cinsi (Yaprak Akrepleri): Geniş, yassı, oval ve yaprağa benzeyen bir vücut yapısına sahiptir. Genellikle kahverengi tonlardadır.
• Ranatra cinsi (Çubuk Akrepleri): Çok ince, uzun ve çubuk benzeri bir vücut yapısına sahiptir. Renkleri genellikle kahverengi veya yeşilimsi kahverengi olup, su altındaki bitki saplarına kamuflaj sağlar.
• Solunum Tüpü (Solunum Sifonu): En ayırt edici özelliklerinden biridir. Karınlarının arka ucundan uzanan, iki adet kaynaşmış uzun solunum tüpü (sifon) bulunur. Bu tüpü su yüzeyine çıkararak atmosferden oksijen alırlar.
• Kanatlar: Çoğu türde tam gelişmiş kanatlar bulunur, ancak nadiren kanatsız veya kısmen kanatlı formlar da görülebilir. Kanatlar dinlenme halindeyken vücut üzerine düz bir şekilde katlanır.
• Bacaklar: Özelleşmiştir. Ön bacaklar, av yakalamak için kalınlaşmış ve kancalı (raptorial) yapıdadır. Orta ve arka bacaklar ise nispeten ince olup, bitkilere tutunmaya veya yavaşça hareket etmeye adapte olmuştur.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Durgun veya yavaş akan tatlı su kütlelerinin (göletler, bataklıklar, sazlıklar, çamurlu havuzlar, yavaş dere kenarları) dip kısımlarında ve yoğun bitki örtüsü içinde yaşarlar. Genellikle su altındaki çamurlu diplerde veya sucul bitki saplarına tutunmuş olarak bulunurlar.
• Ekolojik Rol: Başarılı yırtıcı (predatör) böceklerdir. Böcek larvaları, küçük balıklar, iribaşlar ve diğer küçük sucul omurgasızlarla beslenirler. Sucul ekosistemde besin zincirinin üst kademelerinde yer alırlar ve av popülasyonlarını kontrol etmede önemli bir rol oynarlar.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Genellikle pusu kurarak avlanırlar. Su altındaki bitkilerin arasına gizlenir, solunum tüplerini su yüzeyine çıkarır ve avın yaklaşmasını beklerler. Av yaklaştığında ani bir hareketle ön bacaklarını kullanarak yakalarlar.
• Aktivite: Genellikle yavaş hareket ederler. Tehdit altında olduklarında hareketsiz kalarak kamufle olmaya çalışırlar.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler yumurtalarını sucul bitkilerin saplarına veya çürüyen organik maddeye bırakır. Bazı türlerin yumurtaları solunum tüplerinin ucuna yakın, hava alabilecek şekilde yerleştirilir.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer ve sucul ortamda gelişirler.
• Dağılım: Dünya genelinde tropikal, subtropikal ve ılıman bölgelerde yayılış gösterirler.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Nepidae familyası, Türkiye'nin çeşitli tatlı su ekosistemlerinde bulunan bir gruptur.
• Türkiye'de hem Nepa (Yaprak Akrebi) hem de Ranatra (Çubuk Akrebi) cinslerine ait türler gözlemlenmektedir.
• Nepa cinerea (Linnaeus, 1758) Türkiye'de yaygın olarak bulunan bir türdür ve genellikle durgun suların bitkili dip kısımlarında rastlanır.
• Ranatra linearis (Linnaeus, 1758) de Türkiye'de görülen bir diğer önemli türdür ve uzun, ince vücuduyla dikkat çeker.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan zararlı değildir. Zehirli değildir. Ancak, yakalandıklarında veya rahatsız edildiklerinde, avlanmak için kullandıkları güçlü ön bacaklarıyla hafifçe sıkıştırabilir veya delici rostrumlarıyla rahatsız edici bir "ısırık" benzeri batırma hissi verebilirler. Bu ısırık zehirli olmamakla birlikte acı verici olabilir. Tıbbi önemi bulunmaz.

Latince Adının Anlamı:

• "Nepidae", familyanın tip cinsi olan Nepa'dan gelir. Bu ismin "akrep" veya "yırtıcı" anlamına geldiği düşünülmektedir, böceklerin avlanma şekilleri ve solunum tüplerinin akrep kuyruğuna benzemesi nedeniyle verilmiştir.

İlginç Bilgiler:

• Solunum sifonları, Nepidae'nin su altında uzun süre kalmasını sağlayan eşsiz bir adaptasyondur. Bu tüp, bir şnorkel gibi çalışır.
• Yaprak akrepleri (Nepa), düz ve yassı vücutlarıyla su altındaki çamurlu diplere veya bitki örtüsüne mükemmel şekilde kamufle olurlar.
• Çubuk akrepler (Ranatra), ince ve uzun vücutlarıyla sucul bitki saplarının arasına gizlenerek avlarını beklerler.
• Larvaları da erginleri gibi yırtıcıdır ve benzer solunum adaptasyonlarına sahiptirler.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Akreptirler ve zehirlidirler.
• Gerçek: Akrep değillerdir, sadece dış görünüşleri ve avlanma biçimleri nedeniyle "su akrebi" olarak adlandırılırlar. Zehirli değillerdir.
• Efsane 2: İnsan kanı emerler.
• Gerçek: Tamamen yırtıcıdırlar ve küçük sucul omurgasızlarla beslenirler; insanlara saldırmaz veya kan emmezler.
• Efsane 3: Su kalitesinin kötü olduğunun göstergesidirler.
• Gerçek: Nepidae üyeleri, belirli bir su kalitesi aralığına sahip habitatlarda yaşarlar ve genel olarak sağlıklı, bitki örtüsü zengini durgun suların göstergesi olabilirler.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Polhemus, J.T. & Polhemus, D.A. (2008). Global diversity of true bugs (Heteroptera) in freshwater and marine habitats. Freshwater Animal Diversity Assessment.
• Andersen, N.M. (1982). The Semiaquatic Bugs (Hemiptera, Gerromorpha). Phylogeny, Adaptations, Biogeography and Classification. Scandinavian Science Press Ltd.
• Türkiye Entomoloji Dergisi.
• GBIF.org – Nepidae family records.

Fotoğraf:Serhat Kandemir