Scarturus euphraticus

Scarturus euphraticus, Dipodidae (Cırboalar) familyasına ait, atlayarak hareket eden küçük bir kemirgen türüdür. Latince adını, tarihi dağılımının önemli bir bölümünü oluşturan Mezopotamya ve Fırat Vadisi'nden almıştır. Taksonomik olarak yakın zamanda Allactaga cinsinden Scarturus cinsine taşınmıştır ve geçmişte S. aulacotis türüne ait popülasyonları da içermekteydi.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)DipodidaeCırboalar (Zıpzıplar)Cins (Genus)ScarturusEski adı Allactaga euphratica.Tür (Species)S. euphraticusTanımlayan(Thomas, 1881)Latince Anlamı/Etimolojieuphraticus adı, türün tip lokalitesinin bulunduğu Fırat Nehri'ne (Euphrates) ve çevresine atıfta bulunur. Scarturus ise "sıçrayan kuyruk" anlamına gelir.Türkçe AdıFırat Cırboası, Fırat Arap Tavşanı

II. Morfolojik ve Biyolojik Özellikler

• Boyut: Kafa-gövde uzunluğu 77–140 mm, kuyruk uzunluğu 144–210 mm ve ağırlığı 48–92 gram arasında değişir. Erkekler genellikle dişilere göre biraz daha büyük ve ağırdır.
• Ayırt Edici Özellik:
• Uzuvlar: Diğer cırboalar gibi uzun arka ayaklara ve kısa ön ayaklara sahiptir. Ön uzuvlarını beslenme ve temizlenme gibi işlerde "el" gibi kullanır.
• Kuyruk: Kuyruğu vücudundan daha uzundur ve ucunda belirgin bir beyaz püskül (tail banner) bulunur; bu püskül, siyah bir alanla çevrilidir. Kuyruk, ayakta dururken destek ve zıplarken denge sağlar.
• Kürk: Baş ve sırt kısmı grimsi sarımsı renkte, yanları ve karın bölgesi ise beyazdır.
• Habitat Tercihi: Süb-tropikal kuru alçak otlaklar, çalılıklar ve sıcak çöller gibi kurak ve yarı kurak ortamları tercih eder.
• Davranış: Gececil (noktürnal) veya alacakaranlıkta aktif (krepüsküler) bir yaşam sürer. Gündüzleri sıcaklıktan korunmak için yer altındaki yuvalarında saklanır. Hareket tarzı zıplama (saltasyon) şeklindedir ve 2 metreye kadar sıçrayabilir.
• Su Adaptasyonu: Su ihtiyacını minimumda tutma konusunda olağanüstü bir adaptasyona sahiptir. Böbrekleri, çok az su alımıyla hayatta kalmaya izin verecek şekilde adapte olmuştur.
• Beslenme: Omnivor (hepçil) bir diyete sahiptir. Çöl bitkilerini, tohumları, kökleri, böcekleri ve larvaları yer.
• Üreme: Üreme aktivitesi mevsimlere bağlıdır. Dişiler yılda üç defaya kadar 9 yavruya kadar doğurabilirler. Türkiye'de üreme mevsimi Mart'tan Temmuz'a kadar sürerken, Irak'ta Şubat'tan Mayıs'a kadar uzanır.
• Dağılım: Palearktik bölgenin güneybatı kesiminde; Irak (tip lokalitesi), İran, Suriye, Ürdün, Kuveyt, Suudi Arabistan, Afganistan ve Türkiye'nin çok az bir kısmında (güney doğu) yayılış gösterir.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Asgari Endişe (Least Concern - LC) kategorisindedir. Ancak bu statü, S. aulacotis'in ayrılmasından önceki popülasyonun bir kısmını içermektedir; son taksonomik ayrımın IUCN tarafından tam olarak yansıtılması gerekebilir.

IV. Yanlış ve Doğru Bilinen Mitolojik/Kültürel Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ: Cırboaların zehirli olduğu veya çöl yılanlarıyla karıştırılabileceği.
• Gerçeklik: Hayır. **Fırat Cırboası (S. euphraticus) zehirli değildir. Kemirgenler takımının bir üyesidir. Gececil olmaları, hızlı hareket etmeleri ve yuvalarda yaşamaları nedeniyle bazen yanlış anlaşılmalar olsa da, tamamen zararsız otçul/böcekçil hayvanlardır.
• DOĞRU: Cırboaların, bilimsel araştırmalarda çöl adaptasyonunun sembolü olarak incelendiği.
• Gerçeklik: Evet. Fırat Cırboası, bilim dünyası için özel bir ilgi alanıdır. Özellikle su tasarrufu, tuz yönetimi ve aşırı kuraklığa adaptasyon yetenekleri nedeniyle böbrek ve idrar sistemi morfolojisi gibi fizyolojik adaptasyonları üzerine yoğun araştırmalar yapılmıştır. Bu durum, bu türün biyolojik ve ekolojik önemini vurgular.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

1. Euphrates Jerboa (Wikipedia) & Zootierliste: Genel tanım, dağılım (Mezopotamya, Türkiye, İran vb.), habitat, üreme (litters/yavrular) ve IUCN durumu (LC) bilgileri.
2. Plazi TreatmentBank & Mammal Diversity Database: Taksonomik revizyon (Allactaga'dan Scarturus'a geçiş), S. aulacotis ayrımı ve morfolojik ölçümlere dair detaylar.
3. ResearchersLinks: Su adaptasyonu ve böbrek morfolojisine dair özel ekolojik bilgiler.