Stenocephalidae

Stenocephalidae – Dar Kafa Böcekleri / Çalı Böcekleri (Latince: Stenocephalidae, Yunanca "stenos" = dar, "kephale" = baş anlamına gelir, böceklerin dar ve uzun baş yapılarına atıf)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Coreoidea
• Familya: Stenocephalidae Dallas, 1852

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Küçük ila orta büyüklükte, genellikle 5-10 mm uzunluğundadırlar. Vücutları genellikle ince ve uzundur, Coreidae familyasındaki bazı türlere benzerlik gösterebilirler.
• Baş: En belirgin özelliklerinden biri, genellikle uzun ve dar olan baş yapılarıdır. Gözler belirgin olup, başın yanlarında konumlanmıştır. Ocelli (basit gözler) bulunur.
• Antenler: Uzun, ince ve 4 segmentlidir. Genellikle başın ön kısmına yakın konumlanmıştır.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) nispeten uzundur ve bitki öz suyu emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken vücudun altına doğru katlanır.
• Gövde: Genellikle mat kahverengi, gri veya saman rengi tonlardadır, bu da onları bitki sapları ve yapraklar arasında kamufle eder. Vücut yüzeyleri genellikle pürüzsüz veya hafifçe kıllıdır.
• Kanatlar: Çoğu türde kanatlar tamamen gelişmiştir (makropteröz) ve uçmaya yeteneklidirler. Dinlenme halindeyken kanatlar sırt üzerinde düz bir şekilde katlanır. Ön kanatlar (hemelytra) genellikle vücudun çoğunu kaplar ve membranöz (zarsı) kısımları belirgin damarlara sahiptir.
• Bacaklar: Nispeten uzun ve incedir. Bitki üzerinde veya yerde hızlı hareket etmeye adapte olmuştur. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 3 segmentlidir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Çoğunlukla otsu bitkiler ve çalılar üzerinde yaşarlar. Kurak ve yarı kurak bölgelerde, otlaklarda, tarlalarda, bahçelerde ve yol kenarlarında bulunabilirler. Genellikle konakçı bitkilerinin sapları, yaprakları ve çiçekleri üzerinde dolaşırlar.
• Ekolojik Rol: Fitofaj (bitki yiyen) böceklerdir. Konakçı bitkilerinin öz suyu ile beslenirler. Özellikle Fabaceae (baklagiller), Asteraceae (papatyagiller) ve Chenopodiaceae (ıspanakgiller) gibi bitki familyalarını tercih edebilirler. Tarımsal açıdan genellikle büyük zararlara neden olmazlar, ancak yoğun popülasyonlarda hassas bitkilerde emgi zararlarına yol açabilirler.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Konakçı bitkilerinin öz suyunu emerek beslenirler. Beslenme sonucu bitkilerde sararma, solgunluk veya gelişim bozuklukları görülebilir.
• Aktivite: Genellikle gündüz aktiftirler. Hızlı hareket ederler ve rahatsız edildiklerinde uçarak veya saklanarak kaçarlar.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler yumurtalarını genellikle bitki saplarına veya yaprak altlarına tek tek veya küçük kümeler halinde bırakır.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer, ancak kanatsızdır ve genellikle daha küçük, soluk renkli olabilirler. Nimfler de bitki öz suyu ile beslenerek büyürler.
• Dağılım: Kozmopolit bir familyadır; Antarktika hariç tüm kıtalarda geniş bir yayılış gösterirler. Özellikle ılıman ve tropikal bölgelerde tür çeşitliliği fazladır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Stenocephalidae familyası, Türkiye faunasında yaygın olarak bulunan bir gruptur.
• Ülkenin çeşitli bölgelerinde, özellikle sıcak ve kurak alanlarda, tarlalarda, otlaklarda ve yol kenarlarında Stenocephalidae üyelerine rastlamak mümkündür.
• Stenocephalus agilis (Scopoli, 1763) gibi bazı türlerin Türkiye'de yayılış gösterdiği bilinmektedir. Bu türler genellikle yonca, üçgül ve diğer baklagil bitkileri üzerinde bulunabilir.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. Zehirli değildirler ve ısırmazlar.
• Bazı tarım bitkileri (özellikle baklagiller) üzerinde yoğun popülasyonlar oluşturarak emgi zararlarına neden olabilirler, ancak genellikle büyük ekonomik kayıplara yol açmazlar.

Latince Adının Anlamı:

• "Stenocephalidae", familyanın tip cinsi olan Stenocephalus'tan gelir. Yunanca "stenos" (dar) ve "kephale" (baş) kelimelerinden türemiştir. Bu isim, böceklerin en karakteristik özelliği olan dar ve uzun baş yapılarına atıfta bulunur.

İlginç Bilgiler:

• Stenocephalidae, Coreoidea üstfamilyası içinde, bazen Coreidae veya Alydidae familyalarıyla karıştırılabilir, ancak dar ve uzun baş yapıları onları ayırt etmeye yardımcı olur.
• Genellikle yavaş hareket ederler ve konakçı bitkileri arasında iyi kamufle olurlar.
• Bazı türler, olumsuz koşullarda veya kış aylarında toplu halde bir araya gelerek kışı geçirebilirler.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Sadece tahıl tarlalarına zarar verirler.
• Gerçek: Birçok farklı otsu bitki ve çalı üzerinde beslenirler; sadece tahıllarla sınırlı değillerdir.
• Efsane 2: Tehlikeli sokmaları veya zehirli salgıları vardır.
• Gerçek: İnsanları ısırmazlar ve zehirli değildirler. Savunma amaçlı kötü kokulu salgılar üretebilseler de insanlara zararsızdırlar.
• Efsane 3: Tüm uzun ve ince böcekler bu familyadandır.
• Gerçek: Uzun ve ince vücut yapısına sahip birçok farklı böcek familyası bulunur (örneğin Alydidae, Coreidae'nin bazı türleri, Berytidae, hatta bazı karıncalar). Stenocephalidae, bu gruplardan sadece biridir ve dar baş yapısıyla ayırt edilir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayvanı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Schaefer, C.W. & Panizzi, A.R. (2000). Heteroptera of Economic Importance. CRC Press.
• Péricart, J. (1987). Hémiptères Coreoidea Euro-Méditerranéens. Faune de France. (Bu kaynakta Stenocephalidae'nin Avrupa ve Akdeniz türleri hakkında bilgi bulunabilir).
• Türkiye Entomoloji Dergisi.
• GBIF.org – Stenocephalidae family records.