Accipiter brevipes

Accipiter brevipes, Kartallar ve Şahinler takımı Accipitriformes içinde, atmacagiller familyası Accipitridae'ye ait küçük bir yırtıcı kuş türüdür. Halk arasında Küçük Atmaca veya Levant Atmaca'sı olarak bilinir. Uzun mesafeli göçü ve büyük sürüler halinde yolculuk yapmasıyla dikkat çeker.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Levant Atmaca'sı, Doğu Avrupa'dan (Balkanlar) Batı Asya'ya (özellikle Türkiye ve Kafkasya) kadar olan bölgelerde ürer. Kışı geçirmek için uzun bir yol kat ederek Sahra Altı Afrika'ya göç eden tamamen göçmen bir türdür. Türkiye, bu türün hem üreme alanı hem de göç sırasında kullandığı, özellikle İstanbul ve Hatay gibi darboğazlarda yoğunlaştığı, hayati önem taşıyan bir geçiş güzergâhıdır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Aves (Kuşlar)
Takım (Order):: Accipitriformes (Kartallar ve Şahinler)
Aile (Family):: Accipitridae (Atmacagiller)
Cins (Genus):: Accipiter
Tür (Species):: Accipiter brevipes (Severtsov, 1850)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Atmaca cinsinin küçük bir üyesidir, yaklaşık 30–37 cm uzunluğunda, kanat açıklığı 65–75 cm arasındadır.
Erkek (Yetişkin): Üst kısımları mavi-gri renktedir. Alt kısımları beyaz zemin üzerinde kızıl-kahverengi ince bantlarla kaplıdır. Uçuş sırasında kanat altı örtü tüylerinin ve uçuş teleklerinin koyu kenarı, onu diğer küçük atmacalardan ayırmada önemli bir özellik olabilir.
Dişi ve Gençler: Dişiler daha büyüktür ve genellikle üst kısımları kahverengi-gridir. Alt kısımları ise enine koyu bantlarla daha yoğun çizgilidir.
Kanat ve Kuyruk: Diğer Accipiter türlerinde olduğu gibi kısa, yuvarlak kanatlara ve uzun bir kuyruğa sahiptir; bu yapı, ormanlık alanlarda çevik manevralar yapmasına olanak tanır.
Bacaklar: Tür adı Latince'de "kısa ayaklı" anlamına gelir; bu da nispeten kısa bacak yapısına işaret eder.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Avlanma Stratejisi: Hızlı ve çevik bir avcıdır. Ormanlık alanlarda pusuda bekler ve aniden fırlayarak avını yakalar.
Diyet: Başlıca diyeti küçük kuşlardan (özellikle ötücü kuşlardan) oluşur. Ancak, diğer yırtıcılardan farklı olarak, göç ve üreme dönemlerinde büyük böcekleri (çekirgeler, yusufçuklar) önemli miktarda tüketir. Ayrıca kertenkele ve küçük kemirgenler de avlayabilir.
Habitat: Açık yaprak döken ormanları, karma ormanları, nehir kenarındaki ağaçlıkları ve dağınık ağaçlıkların bulunduğu tarım alanlarını tercih eder.
Göç Davranışı: En dikkat çekici davranışı yoğun göçüdür. Diğer büyük yırtıcılar gibi, süzülerek göç etmek için termalleri (sıcak hava akımları) kullanır ve bu nedenle Bosphorus ve Hatay-Belen Geçidi gibi coğrafi darboğazlarda büyük sürüler (kettles) halinde toplanarak izlenir.

4. Koruma Durumu ve Önemi

Koruma Durumu: Geniş bir yayılış alanına sahip olması nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Asgari Endişe" (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılmıştır.
Tehditler: Göç sırasında büyük sürüler halinde yoğunlaşması, onları kaçak avcılık ve yasa dışı tuzaklara karşı savunmasız hale getirir. Türkiye'de olduğu gibi göç koridorları üzerindeki yaşam alanlarının tahribatı da önemli bir tehdittir.
Ekolojik Rolü: Orman ve tarım ekosistemlerinde yırtıcı bir dengeleyici olarak önemli bir rol oynar. Göç dönemlerindeki varlığı, bu rotaların küresel biyoçeşitlilik için önemini vurgular.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Ferguson-Lees, J., & Christie, D. A. (2001). Raptors of the World. Houghton Mifflin Company.
Svensson, L., Mullarney, K., & Zetterström, D. (2009). Collins Bird Guide. HarperCollins.
BirdLife International. (2016). Accipiter brevipes. The IUCN Red List of Threatened Species 2016.
Fotoğraf: Can KARAYEL