Circaetus gallicus
Circaetus gallicus – Yılan Kartalı
(İngilizce: Short-toed Snake Eagle)
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia
- Şube: Chordata
- Sınıf: Aves
- Takım: Accipitriformes
- Familya: Accipitridae
- Cins: Circaetus
- Tür: Circaetus gallicus (Gmelin, 1788)
Doğal Dağılım ve Habitat
Yılan kartalı, Avrupa’nın güneyi, Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Batı-Orta Asya'da üreyen uzun mesafe göçmeni bir yırtıcıdır.
- Kışlama: Sahra altı Afrika ve Hindistan altkıtası
- Türkiye: Tüm bölgelerde yayılış gösterir, özellikle Ege, Akdeniz ve İç Anadolu'da üreme yapar
Habitat Tercihleri:
- Açık ve yarı açık alanlar
- Bozkırlar, çalılıklar, makilik alanlar
- Çevresi açık, seyrek ormanlı tepeler
- Yılan ve sürüngen popülasyonunun zengin olduğu taşlık yamaçlar
Tanımlayıcı Özellikler
- Boy: 62–70 cm
- Kanat açıklığı: 170–185 cm
- Ağırlık: 1.5–2.5 kg
- Genel Görünüm:
- Alt tarafı beyaz zemin üzerine koyu benekli
- Üst tarafı gri-kahverengi
- Gözleri iri ve altın sarısı
- Kanatlar uzun ve geniş, uçuş sırasında “U” şekli oluşur
- Başı yuvarlak ve baykuşa benzer bir görünüm sunar (bu, dik bakışlı göz pozisyonundan kaynaklanır)
Ekoloji ve Davranış
- Beslenme:
- Başlıca avı yılanlardır (Colubridae, Viperidae)
- Ayrıca kertenkeleler, nadiren kemirgenler ve büyük böcekler
- Avlanma Yöntemi:
- 50–100 m yükseklikten sabit süzülüşle avını arar
- Yere hızlı iniş yaparak yılanı baş kısmından yakalar
- Özelleşme:
- Toksik olmayan yılanları avlamayı tercih eder
- Zehirli türlerle baş edebilme yeteneği sınırlı olsa da zaman zaman bunları da avlayabilir
- Üreme:
- Genellikle izole ağaçlar üzerine tek yuva
- Yılda sadece 1 yumurta bırakılır
- Kuluçka süresi: 45–50 gün
- Yavru, 70–80 günde yuvadan uçar
Göç Davranışı
- Göçmendir
- Türkiye’den Eylül–Ekim aylarında güneye gider
- Mart–Nisan’da geri döner
- Göç sırasında genellikle yalnız ya da küçük gruplar halinde uçar
- Boğazlar, İskenderun Körfezi, Doğu Akdeniz kıyıları göç sırasında kritik geçiş bölgeleridir
Korunma Durumu
- IUCN Statüsü: LC (Least Concern – Asgari Endişe)
- Tehditler:
- Elektrik hatlarıyla çarpışmalar
- Tarım ve orman tahribatı
- Zehirli yem kullanımı
- Göç yollarında yasa dışı avcılık
- Türkiye'de koruma altındadır (4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu)
İnsana Zararlılık Durumu
- İnsana doğrudan zararsızdır.
- Evcil hayvanlara veya çocuklara saldırmaz
- Tarımsal ekosistemlerde sürüngen kontrolü sağlar → dolaylı fayda sunar
Zehirlilik Durumu
- Zehirli değildir.
- Yılan tüketmesine rağmen kendi vücudunda toksin biriktirmez
- Vücudu toksik madde yaymaz, insanlar için güvenlidir
- Ancak yaralı bireyle temasta dikkatli olunmalıdır (pençeler ve gaga çok güçlüdür)
İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale
- Pençe teması derin doku yaralanmasına neden olabilir
- Yapılması gerekenler:
- Eldivenle müdahale
- Yaralanma varsa: Sabunla temizleme, antiseptik uygulama
- Derinse ya da tetanoz aşısı eskiyse → sağlık kuruluşuna başvuru
- Yaralı birey, en yakın yaban hayatı kurtarma merkezine teslim edilmelidir
Latince Adının Etimolojisi
- Circaetus: Yunanca "kirkos" (bir tür yırtıcı kuş) + aetos (kartal) → “şahinimsi kartal”
- gallicus: “Galya’ya ait” → türün ilk tanımlandığı bölge olan Fransa’ya (Galya) gönderme
Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi
- Yılan ve sürüngen popülasyonlarının dengelenmesinde önemli rol oynar
- Göç davranışları nedeniyle iklim değişikliği ve habitat bağlantı araştırmalarında model türdür
- Uzun yaşam süresi ve düşük üreme oranı ile tehditlere karşı duyarlı bir üst yırtıcıdır
Kaynakça
BirdLife International. (2023). Circaetus gallicus species factsheet – https://www.birdlife.org
Ferguson-Lees, J. & Christie, D.A. (2001). Raptors of the World. Helm.
Cramp, S. & Simmons, K.E.L. (1980). The Birds of the Western Palearctic Vol. II. Oxford University Press
Meyburg, B.-U., et al. (2012). "Satellite tracking of Circaetus gallicus migration patterns." Journal of Raptor Research, 46(4): 341–353.
IUCN Red List (2023): https://www.iucnredlist.org/species/22696078/207118751
- Türkiye Kuş Gözlem Topluluğu – Kuşbank Verileri
- Global Raptor Information Network – Circaetus gallicus
