Accipiter nisus

Bilimsel Sınıflandırma

Alem (Regnum): Animalia
Şube (Phylum): Chordata
Sınıf (Classis): Aves
Takım (Ordo): Accipitriformes
Familya (Familia): Accipitridae
Cins (Genus): Accipiter
Tür (Species): Accipiter nisus (Linnaeus, 1758)

Doğal Dağılım ve Habitat

Accipiter nisus, Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya’nın büyük bölümünde yaygındır. Türkiye’de de geniş bir dağılım gösterir ve yerli, göçmen veya kış göçmeni olarak farklı bölgelerde görülür.

Habitatları:

Ormanlık alanlar
Parklar, bahçeler ve banliyöler
Tarım alanı sınırları
Genellikle yoğun çalılık veya ağaçlık bölgelere yakın açık alanlarda avlanır

Tanımlayıcı Özellikler

Boyut:
Erkek: 28–34 cm (kanat açıklığı 58–65 cm)
Dişi: 35–41 cm (kanat açıklığı 67–80 cm) – belirgin cinsel dimorfizm vardır
Renk:
Erkek: Mavimsi gri sırt, turuncu çizgili göğüs
Dişi: Daha kahverengi tonlar, gövde daha açık renkli çizgili
Gaga: Kısa, kanca biçimli, yırtıcı kuşlara özgü
Bacak: Sarı ve uzun; avı yakalamada kullanılır
Göz: Sarı (gençlerde daha soluk, yaşlandıkça koyulaşır)

Ekoloji ve Davranış

Beslenme: Ana besini küçük kuşlardır (serçe, ispinoz, saka, bülbül vb.), nadiren memeliler ve böcekler
Avlanma Şekli: Ani ve hızlı baskınlarla çalılıklar arasından uçarak avını şaşırtır
Yuvalama: Ağaçlara yapılmış basit çalı yığınları; dişi tek başına kuluçkaya yatar
Üreme Dönemi: Nisan–Haziran arası; yılda bir kere kuluçkaya yatar
Yavrular: 4–6 yumurta; kuluçka süresi 32–35 gün

Korunma Durumu

IUCN Statüsü: LC (Least Concern – Asgari Endişe)
Popülasyonu genel olarak sağlıklıdır ancak:
Pestisid kullanımı (özellikle geçmişte DDT)
Habitat parçalanması
Ormansızlaşma
gibi nedenlerle yerel gerilemeler yaşanabilir.

İnsana Zararlılık Durumu

Zararsızdır.
Evcil kuşlara (güvercin, kanarya vb.) saldırabilir ama insanlara fiziksel tehdit oluşturmaz
Yaban hayatı dengesi açısından önemli bir yırtıcı türdür

Zehirlilik Durumu

Zehirli değildir.
Hiçbir vücut parçası, salgısı ya da teması toksik değildir
Zehirli yırtıcılar sınıfına girmez

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

Temas Durumu: Genellikle mümkün değildir çünkü ürkek ve hızlıdır
Yaralanma Durumu (nadir):
Pençe veya gagayla savunma yaparsa küçük yırtıklar oluşabilir
Bu durumda yaranın sabunla yıkanması ve antiseptik uygulanması yeterlidir
Tetanoz aşı durumu kontrol edilmelidir
Ciddi risk: Yoktur, kuduz taşıyıcısı değildir

Latince Adının Etimolojisi

Accipiter: Latince “şahin/yırtıcı kuş” anlamına gelir
nisus: Eski Roma mitolojisinde, Megara kralı Nisus’tan gelir. Bir efsanede, onun kızının ihanetiyle öldüğünde bir şahine dönüşmesi anlatılır – bu türün Latince adı buradan türetilmiştir

Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi

Küçük kuş popülasyonlarını dengeler
Orman ekosisteminde doğal seleksiyonun işlemesine katkı sağlar
Şehirleşen alanlarda bile yaşayarak kentsel ekolojik adaptasyonun iyi bir örneğidir
Biyogöstergedir: ekosistemin sağlığı hakkında bilgi verir

Kaynakça

Ferguson-Lees, J., Christie, D. (2001). Raptors of the World. Helm Identification Guides.

BirdLife International (2023). Accipiter nisus species factsheet. http://www.birdlife.org

Cramp, S., Simmons, K.E.L. (1980). The Birds of the Western Palearctic, Vol II. Oxford University Press.
Snow, D.W., Perrins, C.M. (1998). The Birds of the Western Palearctic: Concise Edition.
Türkiye Kuş Gözlem Derneği (Kuşbank verileri)
GBIF – Global Biodiversity Information Facility