Rhynchocalamus melanocephalus satunini

Rhynchocalamus melanocephalus satunini (Nikolsky, 1899)

Yaygın adlar: Satunin’in Siyah Başlı Kör Yılanı, Karabaş Cüce Yılan

Taksonomik not: Rhynchocalamus melanocephalus türünün Türkiye’deki geçerli alttürüdür.

Tür adı anlamı:

– melanocephalus: Yunanca "melas" (siyah) + "kephale" (baş) → siyah başlı

– satunini: Rus zoolog K.A. Satunin’e ithafen adlandırılmıştır.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Colubridae – Arka dişli yılanlar

Cins: Rhynchocalamus

Tür: Rhynchocalamus melanocephalus

Alttür: R. m. satunini

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: 20–35 cm; nadiren 40 cm'ye ulaşır

Vücut: İnce, silindirik; başla gövde bütünleşik

Renk: Gri veya soluk kahverengi vücut rengi, baş kısmı parlak siyah

Karın: Soluk krem ya da beyaz

Özel ayırt edici: Başın tamamı siyah ve vücutla keskin kontrast oluşturur

Yayılım ve Habitat

Habitat: Kuru çalılıklar, taşlık yamaçlar, bozkır ve step bölgeleri

Rakım: 800–2000 m

Doğal Yayılım:

– Türkiye: Doğu Anadolu Bölgesi (Iğdır, Erzurum, Van çevresi)

– Ayrıca: Ermenistan, Azerbaycan, Kuzey İran

Davranış ve Ekoloji

Aktiflik: Gececidir veya alacakaranlıkta aktiftir

Yaşam şekli: Fosoryal (yarı toprak altı), taş ve çalı altlarında yaşar

Tepki: Tehdit altında hareketsiz kalır veya top gibi kıvrılır

Yüzme: Gözlenmemiştir

Tırmanma: Pratikte görülmez

Beslenme

Diyet: Küçük omurgasızlar, larvalar, örümcekler

Avlanma: Zehirsizdir, avını doğrudan yutar

Ekolojik rol: Toprak altı ekosisteminde zararlılarla beslenerek denge sağlar

Üreme Bilgisi

Çiftleşme: Bahar ayları (Nisan–Mayıs)

Yumurtlama: Haziran sonu – Temmuz

Yumurta sayısı: 2–4 yumurta

Yavrular: Yaklaşık 7–9 cm uzunluğunda; başları erişkinde olduğu gibi siyah

İnsana Zararlılık Durumu

Zehir: Taşımaz

Isırma: Boyutundan ötürü fiziksel olarak olanaksıza yakındır

Tıbbi risk: Yoktur

Savunma davranışı: Top gibi kıvrılma, hareketsizlik, toprak altına kaçış

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Isırma olasılığı son derece düşüktür
• Temas sonrası yıkama dışında müdahale gerekmez
• Alerji ya da toksik etki bilinmez
• Panzehir gerekmez

Koruma Durumu

IUCN Kırmızı Liste: Rhynchocalamus melanocephalus: LC (Asgari endişe)

Alttür (satunini) için özel değerlendirme: Yok

Türkiye’de Durum: Dağılımı sınırlı ve az bilinir; endemik değer taşır

Tehditler:

– Yanlış tanımla öldürülme

– Habitat kaybı ve taş ocağı faaliyetleri

– Tarımsal baskı

Koruma önerisi: Doğu Anadolu’da lokal izleme çalışmaları yapılmalıdır

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. “Başının siyah olması şeytani olduğuna işaret” efsanesi
2. Gerçek: Renk yapısı yalnızca avcıdan korunmaya yönelik kamuflajdır.
3. “Bu kadar küçükse mutlaka yavru engerektir” inancı
4. Gerçek: Bu tür erişkin halde de küçüktür ve engerek değildir.
5. “Siyah başlı yılan zehirli olur” efsanesi
6. Gerçek: Rhynchocalamus melanocephalus satunini tamamen zehirsizdir.
7. “Taş altından çıkarsa felaket getirir” söylencesi
8. Gerçek: Yaşam şekli taş altına uyum sağlamıştır; halk efsanesidir.
9. “Simsiyah başı olan yılan insanı büyüler” inancı
10. Gerçek: Gözlerinin küçük olması ve parlak baş yüzeyinden kaynaklıdır; mitolojik yorumdur.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

Baran, İ. & Atatür, M. (1998). Türkiye Herpetofaunası

Sindaco, R. & Jeremčenko, V. (2008). The Reptiles of the Western Palearctic

Tok, C.V. ve Ark. (2012). Doğu Anadolu Yılanları Üzerine Notlar

Reptile Database – www.reptile-database.org

IUCN Red List – www.iucnredlist.org