Leucoraja fullonica

Leucoraja fullonica, Rajiformes takımında, Rajidae familyasına (Gerçek Vatozlar) ait, orta-büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Tüylü Vatoz veya Pürüzlü Vatoz olarak bilinir. Adını, derisinin ince, kadife benzeri dikenlerle kaplı pürüzlü dokusundan alır. Kıta sahanlığının dış kenarlarını ve üst yamaçlarını tercih eden bu tür, diğer pek çok vatoz gibi yoğun balıkçılık baskısı altındadır ve Akdeniz'de Tehlike Altında (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Tüylü Vatoz, Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu'nun kuzey ve orta bölgeleri ile tüm Akdeniz'de yayılış gösterir. Türkiye'nin kıta sahanlığı dış kenarı ve yamaç bölgelerinin derin sularında nadir de olsa bulunur. Boyutu ve yavaş yaşam döngüsü nedeniyle, özellikle dip trolü avcılığına karşı oldukça hassastır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Rajiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Rajidae
Cins (Genus):: Leucoraja
Tür (Species):: Leucoraja fullonica (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Orta-büyük boyutlu bir vatozdur. Toplam uzunluğu 1.2 metreye kadar ulaşabilir.
Vücut Şekli: Diski eşkenar dörtgen şeklindedir; kenarları hafifçe dışbükeydir. Burun kısmı nispeten uzun ve sivridir (L. circularis'ten daha sivri, Dipturus'tan daha kısa).
Deri (Ayırt Edici Özellik): Sırt yüzeyi, homojen bir şekilde dağılmış, çok ince dermal dikenlerle (prickles) kaplıdır; bu da deriye kadifemsi veya tüylü bir pürüzlülük kazandırır. Bu özellik, ona İngilizce'deki "Shagreen Skate" (Pürüzlü Deri Vatozu) adını vermiştir. Kuyrukta, belirgin bir diken sırası bulunur.
Renk: Sırt rengi genellikle tek tip gri-kahverengi veya grimsi-mor tonlardadır. Bazen küçük, soluk lekeler olabilir. Karın kısmı genellikle beyazdır.
Üreme Şekli: Diğer tüm gerçek vatozlar gibi yumurta bırakır (ovipardır). Yumurta kapsülleri büyük, dikdörtgen şeklinde ve köşeleri boynuzludur.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Bentiktir (dipte yaşar). Kıta sahanlığının dış kenarlarını ve kıta yamaçlarının üst kısımlarını tercih eden nispeten daha derin su türüdür. Genellikle 20 metreden 600 metreye kadar olan derinliklerde, çamurlu ve kumlu-çamurlu zeminlerde bulunur.
Davranış: Dipte pusu kuran bir avcıdır. Kamuflaj için çamurlu dipleri kullanır.
Diyet: Diyeti; küçük kemikli balıklar, kabuklular (karidesler) ve diğer dip omurgasızları gibi bentik organizmalardan oluşur.
Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Büyüme hızı yavaştır ve cinsel olgunluğa geç ulaşır. Düşük biyolojik üretkenliği, popülasyonlarının hızlı toparlanma yeteneğini kısıtlar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak sınıflandırılmıştır. Ancak, Akdeniz'deki popülasyonu, bölgedeki yoğun balıkçılık baskısı nedeniyle daha büyük risk altındadır ve "Tehlike Altında" (Endangered - EN) olarak kabul edilmektedir.
Tehditler: Yaşadığı derin su habitatları, özellikle dip trolü ve yer yer uzun olta balıkçılığının hedefindedir. Büyük boyutu, dipte yaşama alışkanlığı ve yavaş üreme hızı, onu bu avcılık yöntemlerinde sıkça yan av (bycatch) olarak yakalanmaya karşı son derece savunmasız kılar. Özellikle Akdeniz'de son 50 yılda yaşanan popülasyon azalması ciddidir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Dulvy, N. K., & L. D. (2020). Leucoraja fullonica. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Tüylü Vatozun korunması için, derin deniz ekosistemlerindeki avlanma yoğunluğunun azaltılması ve özellikle genç vatozların yaşadığı bölgelerde balıkçılık kısıtlamalarının uygulanması gerekmektedir.

Fotoğraf: https://en.wikipedia.org/wiki/Shagreen_ray#/media/File:Leucoraja_fullonica.jpg