Raja asterias

Raja asterias, Rajiformes takımında, Rajidae familyasına (Gerçek Vatozlar) ait küçük ila orta boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Yıldız Vatozu olarak bilinir. Bu tür, sırt yüzeyini kaplayan çok sayıdaki küçük, yıldız şeklindeki dikenler sayesinde kolayca tanınır. Akdeniz'e endemik bir tür olup, Türkiye sularında da yayılım gösterir. Akdeniz'deki yoğun av baskısı nedeniyle Tehdit Altına Yakın (Near Threatened - NT) olarak sınıflandırılmıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Yıldız Vatozu, Atlantik'in diğer vatoz türlerine göre daha dar bir alana yayılmıştır ve büyük ölçüde tüm Akdeniz'e özgüdür (endemiktir). Bu geniş yayılıma rağmen, yaşam alanı kıta sahanlığı ile sınırlı olduğu için, Akdeniz'deki kıyısal balıkçılık faaliyetlerinden büyük ölçüde etkilenmektedir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Rajiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Rajidae
Cins (Genus): Raja
Tür (Species):: Raja asterias (Delaroche, 1809)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Küçük ila orta büyüklükte bir vatozdur. Maksimum toplam uzunluğu genellikle 70 cm civarındadır.
Vücut Şekli: Diski, diğer bazı akrabaları gibi eşkenar dörtgen yerine, daha yuvarlak veya kalp şeklinde bir yapıdadır. Burnu nispeten kısa ve küt bir şekilde sonlanır.
Deri ve Dikenler (Ayırt Edici Özellik): Adını aldığı en belirgin özellik, sırt yüzeyinin ve kuyruğunun, yıldız şekline sahip, ışınsal tabanlı küçük dermal dikenlerle (dentiküller) kaplı olmasıdır. Bu, dokunulduğunda pürüzlü ve kumlu bir his verir. Kuyruk üzerinde iki sırt yüzgeci ve orta hat boyunca nispeten büyük bir diken sırası bulunur.
Renk ve Desen: Sırt rengi genellikle açık kahverengi, gri-kahverengi veya sarımsı olup, üzerinde düzensiz koyu lekeler ve beyaz benekler bulunabilir. Bu benekler, yıldız şeklindeki dikenlerle birleştiğinde adeta yıldızlı bir gökyüzü görünümü yaratır.
Üreme Şekli: Diğer tüm gerçek vatozlar gibi yumurta bırakır (ovipardır). Yumurta kapsülleri küçük, köşeli ve boynuzludur.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Bentiktir (dipte yaşar). Kıta sahanlığı bölgelerini tercih eder ve genellikle 20 metreden 150 metreye kadar olan sığ ve orta derinliklerde, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında bulunur. Kumlu zemine mükemmel kamufle yeteneğine sahiptir.
Davranış: Dipte pusu kuran bir avcıdır.
Diyet: Diyeti; küçük dip balıkları, karidesler, yengeçler ve diğer bentik omurgasızlardan oluşur.
Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Diğer vatozlar gibi, yavaş büyür ve cinsel olgunluğa geç ulaşır. Nispeten daha yaygın olmasına rağmen, yavaş üreme hızı popülasyonunun toparlanmasını zorlaştırmaktadır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Küresel Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak geniş dağılımı nedeniyle "En Az Endişe Veren" (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılmıştır.
Akdeniz Popülasyonu: Ancak, Akdeniz'deki popülasyonu, bölgedeki yoğun balıkçılık baskısı nedeniyle düşüş eğilimindedir ve bu bölgede "Tehdit Altına Yakın" (Near Threatened - NT) olarak sınıflandırılmaktadır.
Tehditler: Yaşam alanının dip trolü balıkçılığına olan yakınlığı nedeniyle sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanması ana tehdittir. Kıyısal habitatların kirlenmesi ve tahribatı da tür üzerindeki baskıyı artırmaktadır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Finucci, B. (2020). Raja asterias. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Yıldız Vatozunun Akdeniz'e özgü olması ve Tehdit Altına Yakın statüsü, özellikle kıyısal alanlardaki sürdürülebilir balıkçılık politikalarının ve koruma çabalarının bu tür için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/356489888