Raja radula
Raja radula, Rajiformes takımında, Rajidae familyasına (Gerçek Vatozlar) ait küçük ila orta boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Törpü Vatoz veya Pürtüklü Vatoz olarak bilinir. Adını, sırt yüzeyini tamamen kaplayan ve dokunulduğunda törpü gibi pürtüklü bir his veren yoğun dikenli yapısından alır (radula: rende, törpü). Akdeniz'in yaygın bir türü olmasına rağmen, Akdeniz popülasyonu, yoğun av baskısı nedeniyle Tehdit Altına Yakın (Near Threatened - NT) olarak sınıflandırılmıştır.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Törpü Vatoz, Atlas Okyanusu'nun doğu kıyıları (Cebelitarık Boğazı çevresi) ve tüm Akdeniz'de yayılış gösterir. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıta sahanlığı sularında bulunan yaygın vatoz türlerinden biridir. Kıyısal sığlıklardan orta derinliklere kadar geniş bir habitat yelpazesini kullanır.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Rajiformes (Vatozlar Takımı)
- Aile (Family):: Rajidae
- Cins (Genus): Raja
- Tür (Species):: Raja radula (Delaroche, 1809)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut: Küçük ila orta büyüklükte bir vatozdur. Maksimum toplam uzunluğu genellikle 70 cm civarındadır.
- Vücut Şekli: Diski yuvarlak veya hafifçe kalp şeklinde olup, burun kısmı kısa ve küt bir yapıdadır.
- Deri ve Dikenler (Ayırt Edici Özellik): En belirgin özelliği, tüm sırt yüzeyinin ve kuyruğunun, kısa, sert, yoğun ve kaba dermal dikenlerle kaplı olmasıdır. Bu pürtüklü, zımpara kağıdını andıran doku, türün adını almasının ana sebebidir ve diğer pek çok Raja türünden ayırt edilmesini sağlar. Kuyruk orta hattında nispeten büyük dikenler bulunur.
- Renk ve Desen: Sırt rengi genellikle kahverengi veya grimsi-kahverengi olup, üzerinde bazen düzensiz koyu lekeler veya soluk çizgiler bulunabilir.
- Üreme Şekli: Diğer tüm gerçek vatozlar gibi yumurta bırakır (ovipardır). Yumurta kapsülleri, küçük, dikdörtgen şeklinde ve köşeleri boynuzludur.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Habitat: Bentiktir (dipte yaşar). Kıta sahanlığı bölgelerini tercih eder ve genellikle 20 metreden 150 metreye kadar olan sığ ve orta derinliklerde, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında bulunur.
- Davranış: Dipte pusu kuran bir avcıdır. Pürtüklü derisi, kamuflaj ve potansiyel yırtıcılardan korunma sağlar.
- Diyet: Diyeti; küçük dip balıkları, karidesler, yengeçler ve diğer bentik omurgasızlardan oluşur.
- Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Diğer vatozlar gibi, nispeten yavaş büyür ve geç olgunlaşır. Bu biyolojik hassasiyet, türün kıyısal avcılık baskısına karşı korunmasını zorunlu kılmaktadır.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Küresel Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak geniş dağılımı nedeniyle "En Az Endişe Veren" (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılmıştır.
- Akdeniz Popülasyonu: Akdeniz'deki popülasyonu, yoğun av baskısı ve habitatının (kıta sahanlığı) büyük ölçüde trol avcılığına açık olması nedeniyle düşüş eğilimi göstermekte ve bu bölgede "Tehdit Altına Yakın" (Near Threatened - NT) olarak sınıflandırılmaktadır.
- Tehditler: Yaşam alanının, özellikle dip trolü balıkçılığının yoğun olduğu bölgelerle çakışması, türün sıkça yan av (bycatch) olarak yakalanması ana tehdittir.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Finucci, B. (2020). Raja radula. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
- Not: Törpü Vatozun Akdeniz'deki popülasyonunun izlenmesi ve özellikle Türkiye kıyı sularındaki dip balıkçılığı faaliyetlerinin sürdürülebilir yönetimi, türün Tehdit Altına Yakın statüsünden daha kritik bir duruma düşmesini engellemek için önemlidir.
