Dipturus oxyrinchus

Dipturus oxyrinchus, Rajiformes takımında, Rajidae familyasına (Gerçek Vatozlar) ait büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Sivri Burunlu Vatoz veya Uzun Burunlu Vatoz olarak bilinir. Adını, diğer akrabalarına kıyasla çok uzun, ince ve sivri olan burnundan (oxyrinchus: sivri burunlu) alır. Akdeniz'in derin deniz kıkırdaklı balık faunasının önemli bir üyesidir ve küresel olarak Tehlike Altında (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Sivri Burunlu Vatoz, Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu'nun kuzey bölgelerinden Akdeniz'in derin sularına kadar geniş bir dağılıma sahiptir. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz'deki derin deniz bölgelerinde bulunur, ancak genel olarak nadirleşmiştir. Boyutu, geç olgunlaşması ve derin deniz trolüne olan hassasiyeti nedeniyle tehdit altındadır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Rajiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Rajidae
Cins (Genus): Dipturus
Tür (Species):: Dipturus oxyrinchus (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Büyük bir vatozdur. Toplam uzunluğu 1.5 metreye kadar, disk genişliği ise 1 metreyi aşabilir.
Vücut Şekli: Diski eşkenar dörtgen (diamond) şeklindedir; pektoral yüzgeçleri geniş ve kanat benzeridir.
Burun (Ayırt Edici Özellik): Vücudun en belirgin özelliği, çok ince, uzun ve sivri bir şekilde öne doğru uzayan kıkırdaklı burun uzantısı (rostrum)'dur. Bu yapı, ona çevresini taramada yardımcı olur.
Kuyruk: Kuyruk nispeten uzun ve incedir. Kuyruğun ortasında ve ucunda küçük dikenler, genç bireylerde ise daha yumuşak yumrular bulunabilir. Kuyruk ucuna yakın iki adet küçük sırt yüzgeci yer alır.
Renk: Sırtı genellikle gri-kahverengi veya koyu zeytin yeşili renkte olup, üzerinde bazı koyu lekeler veya benekler bulunabilir.
Üreme Şekli: Yumurta bırakır (ovipardır). Yumurtaları büyük, koyu kahverengi veya siyah, köşeli ve boynuzlu kapsüller halindedir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Bentiktir (dipte yaşar) ve genellikle derin denizleri tercih eder. Dış kıta sahanlığı ve kıta yamaçlarının üst kısımları ana yaşam alanıdır. 70 metreden 900 metreye kadar olan derinliklerde, çoğunlukla çamurlu deniz tabanlarında bulunur.
Davranış: Dipte yavaşça hareket eden, pusu kuran bir avcıdır. Sivri burnuyla deniz tabanını kazıyarak avlarını ortaya çıkarır.
Diyet: Diyeti; dipte yaşayan küçük kemikli balıklar, kabuklular (karidesler) ve diğer bentik omurgasızlardan oluşur.
Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Diğer büyük vatozlar gibi, çok yavaş büyür ve cinsel olgunluğa çok geç yaşta ulaşır. Bu düşük biyolojik üretkenlik, popülasyonlarının avlanma baskısından kurtulmasını zorlaştırır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Küresel Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak ve Akdeniz popülasyonu için "Tehlike Altında" (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır.
Tehditler: Yaşadığı derin deniz habitatları, özellikle derin deniz trolü balıkçılığı tarafından hedeflenen veya etkilenen bölgelerdir. Büyük boyutu, dipte yaşama alışkanlığı ve yavaş üreme hızı, onu bu avcılık yöntemlerinde sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanmaya ve dolayısıyla aşırı avlanmaya karşı son derece savunmasız kılar. Derin deniz kıkırdaklı balıkları, toparlanma hızlarının çok düşük olması nedeniyle bir kez popülasyonları azaldığında geri dönüşü en zor olan türler arasındadır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Finucci, B. (2020). Dipturus oxyrinchus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Sivri Burunlu Vatozun korunması, Akdeniz'deki derin deniz biyoçeşitliliğinin sürdürülmesi açısından kritik öneme sahiptir. Derin deniz ekosistemlerinin trol avcılığından korunması, bu türün hayatta kalması için acil bir önlemdir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/247596829