Leucoraja circularis

Leucoraja circularis, Rajiformes takımında, Rajidae familyasına (Gerçek Vatozlar) ait, orta-büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Kum Vatozu veya Yuvarlak Vatoz olarak bilinir. Adını, vücut diskinin neredeyse dairesel, hafif kalp şeklindeki formundan alır. Kumlu ve çamurlu zeminleri tercih eden bu tür, diğer pek çok vatoz gibi Tehlike Altında (Endangered - EN) sınıflandırılarak korunması gereken bir deniz canlısıdır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kum Vatozu, Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu'nda ve tüm Akdeniz'de dağılım gösterir. Türkiye'nin kıta sahanlığı sularında, özellikle kumlu ve çamurlu dip bölgelerinde bulunur. Sığ sulardan nispeten derin sulara kadar geniş bir alanda yaşamasına rağmen, yoğun balıkçılık faaliyetleri nedeniyle popülasyonları ciddi şekilde azalmıştır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Rajiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Rajidae
Cins (Genus): Leucoraja
Tür (Species):: Leucoraja circularis (Holt, 1898)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Orta-büyük boyutlu bir vatozdur. Toplam uzunluğu 1.2 metreye kadar ulaşabilir.
Vücut Şekli (Ayırt Edici Özellik): Diski yuvarlak veya hafifçe kalp şeklinde olup, burun kısmı kısa ve küttür (sivri burunlu vatozlardan ayrılır).
Deri: Vücudun üst (sırt) yüzeyi, özellikle genç bireylerde ve kuyrukta, yoğun olarak dağılmış küçük dermal dikenlerle kaplıdır; bu da ona pürüzlü bir doku verir. Kuyruk üzerinde iki sırt yüzgeci ve orta hatta diken sıraları bulunur.
Renk: Sırt rengi genellikle koyu kahverengi, grimsi veya zeytin yeşili olup, üzerinde dağınık koyu lekeler veya göz şeklinde benekler bulunabilir. Karın kısmı ise beyazdır.
Üreme Şekli: Diğer tüm gerçek vatozlar gibi yumurta bırakır (ovipardır). Yumurta kapsülleri (denizkızı cüzdanları), köşelerinde boynuz benzeri uzantıları olan, nispeten büyük ve sert bir yapıdadır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Bentiktir (dipte yaşar). Kıta sahanlığı bölgelerinde, genellikle 20 metreden 300 metreye kadar olan derinliklerde, çoğunlukla kumlu, çamurlu ve çakıllı zeminlerde bulunur. Adı, kumlu alanlarda yaşamayı tercih etmesinden gelmektedir.
Davranış: Dipte pusu kuran, gizlenen bir avcıdır. Sık sık kısmen veya tamamen kuma gömülerek kamufle olur.
Diyet: Diyeti; deniz tabanında yaşayan küçük kemikli balıklar, kabuklular (karidesler, yengeçler) ve solucanlar gibi bentik omurgasızlardan oluşur.
Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Diğer vatozlar gibi, bu türün de büyüme hızı ve cinsel olgunluğa ulaşma süresi uzundur. Bu, onu aşırı avlanmaya karşı biyolojik olarak hassas kılar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Küresel Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak ve Akdeniz popülasyonu için "Tehlike Altında" (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır.
Tehditler: Kum Vatozu, habitatı olan kıta sahanlığı ve sığ deniz tabanlarında yaygın olarak uygulanan dip trolü balıkçılığında sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanır. Yoğun avcılık baskısı ve düşük üreme hızı, popülasyonlarının ciddi şekilde azalmasına neden olmuştur. Kıyısal habitatların kirlenmesi ve tahribatı da tür üzerindeki baskıyı artırmaktadır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Finucci, B. (2020). Leucoraja circularis. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Kum Vatozunun korunması, özellikle Akdeniz ve Ege'deki kıkırdaklı balık türleri için deniz koruma alanlarının genişletilmesi ve dip trolü balıkçılığının düzenlenmesi gibi önlemlerle mümkündür.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/111493325