Lyciasalamandra arikani

Lyciasalamandra arikani – Arıkan’ın Likya Semenderi

(Lycia = Antik Likya bölgesi + salamandra = semender; arikani = Türk herpetolog Prof. Dr. Hüseyin Arıkan’a ithafen)

Antalya’nın batısında, bir taşın gölgesinde saklı kalan kadim bir soyun sessizce sürdüğü bir yaşam kırıntısı.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Amphibia (İkiyaşamlılar)
• Takım: Urodela (Semenderler)
• Üst Familya: Salamandroidea
• Familya: Salamandridae
• Cins: Lyciasalamandra
• Tür: Lyciasalamandra arikani (Göçmen, Vörös, Akman, Wielstra & Öz, 2020)

Tanımlayıcı Özellikler

• Vücut rengi koyu kahverengi–siyah tonlarında olup, yanlardan sıralanan belirgin ve yoğun pembe–turuncu benekler taşır.
• Karın kısmı açık krem-bej tonlarında, genellikle lekesizdir.
• Gözler iri ve dışa çıkık, gece aktifliğe uyumlu yapıdadır.
• Derisi ince, nemli ve parlaktır; kuraklığa karşı oldukça hassastır.
• Erkek bireylerde kuyruk daha kalın ve kloakal bölge belirginleşmiştir.

Yaşam Alanı ve Yayılım

• Türkiye’ye özgüdür (endemik) ve yalnızca Antalya ili Kaş ilçesinin batı çevresinde, çok dar ve parçalı alanlarda yaşar.
• Kalkerli taşlık yamaçlar, çalılık alanlar, nemli vadi dipleri ve orman altı taş aralıkları başlıca mikrohabitatlardır.
• Rakım: 200–900 m arası.
• Yayılımı sınırlı ve tehdit altındadır; habitat tahribatı ve yazlık yapılaşma ciddi risk oluşturur.

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Geceleri taş ve çalı altlarında hareket ederek aktifleşir.
• Küçük böcekler, larvalar, örümcekler ve sümüklüböceklerle beslenir.
• Avcı olarak habitat içi haşere popülasyonlarını düzenler.
• Mikrohabitatlara sıkı bağımlı olması nedeniyle ekosistem sağlığının göstergesidir.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi: Ocak–Mart
• Erkek birey karada spermatofor bırakır; dişi bunu kloakasıyla alır (iç döllenme).
• Dişi her yıl 1–2 canlı yavru doğurur (larvivivipar özellik).
• Larval evre annenin vücudunda tamamlanır; doğan yavrular doğrudan karasal yaşama geçebilir.
• Cinsel olgunluk 2–3 yıl içinde gelişir.

İnsana Zararlılık Durumu

• Zararsızdır.
• Derisinde bulunan mukus hafif derecede toksiktir; sadece göz veya ağız temasıyla tahrişe neden olabilir.
• Eldivenle dokunmadan gözlem yapılması yeterlidir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Deri teması: Bol sabunlu suyla yıkama önerilir.
• Göz teması: En az 10 dakika durulama, gerekirse tıbbi destek.
• Ağız teması: Yanma, mide bulantısı gibi durumlarda acil servise başvurulmalıdır.
• Evcil hayvanlar için potansiyel toksik etki taşıyabilir.

Kültürel/Tarihsel Notlar

• Tür adı, Türkiye herpetolojisine büyük katkılar sunan Prof. Dr. Hüseyin Arıkan’a ithafen verilmiştir.
• 2020 yılında tanımlanmış yeni bir türdür; daha önce Lyciasalamandra luschani kompleksinin bir parçası olarak kabul ediliyordu.
• Genetik analizlerle tür düzeyine çıkarılmıştır.
• Küresel ölçekte çok yüksek koruma önceliğine sahip endemik türlerden biridir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Benekleri ne kadar parlaksa, o kadar zehirlidir.
2. Gerçek: Renklenme uyarıcıdır ama zehir düzeyi bireyler arasında sabittir.
3. Efsane: Kuyruğu koparsa bulunduğu yer kurur.
4. Gerçek: Kuyruk kopması yalnızca savunma mekanizmasıdır.
5. Efsane: Taşa gömülerek kış uykusuna yatar.
6. Gerçek: Taş altlarında brumasyona girer ama gömülmez.
7. Efsane: Yağmur getiren canlıdır.
8. Gerçek: Yağmur sonrası aktif hale gelmesi bu algıyı doğurmuştur.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Göçmen, B., Vörös, J., Akman, B., Wielstra, B. & Öz, M. (2020). A new species of Lyciasalamandra from southwestern Turkey
• Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
• IUCN Red List (2024)
• Türkiye Herpetofaunası Atlası (2023)