Ommatotriton vittatus

Ommatotriton vittatus – Şeritli Dağ Semenderi

(Ommato = göz, gözle ilgili + triton = deniz tanrısı; vittatus = çizgili, şeritli → “şeritli gözlü semender”)

Dağ çayırlarının sessiz sularında, yıldızlı gecelerde süzülen zarif bir gölge gibi, bir kaya yüzeyinden diğerine akan efsanevi siluet.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Amphibia (İkiyaşamlılar)
• Takım: Urodela (Semenderler)
• Üst Familya: Salamandroidea
• Familya: Salamandridae
• Cins: Ommatotriton
• Tür: Ommatotriton vittatus (Gray, 1835)

Tanımlayıcı Özellikler

• Erkek bireylerde üreme döneminde sırt boyunca belirgin ve yüksek dalgalı bir sırt çıkıntısı oluşur.
• Genel gövde rengi kahverengi tonlarındadır, vücut boyunca uzanan açık krem veya sarımsı bir sırt çizgisi (vitta) bulunur.
• Karın kısmı turuncu–kırmızı tonlarında, siyah beneklerle kaplıdır.
• Gözler büyüktür ve parlak kehribar rengindedir.
• Dişiler daha sade, sırt çıkıntısı olmayan, ama yine de sırt şeridi belirgin bireylerdir.
• Boy uzunluğu: erkeklerde 10–13 cm, dişilerde 8–11 cm.

Yaşam Alanı ve Yayılım

• Doğu Karadeniz Dağları, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu, ayrıca Kafkasya, İran, Irak, Suriye, Lübnan ve Ürdün’de yayılış gösterir.
• Türkiye’de: Artvin, Erzurum, Bingöl, Elazığ, Hakkâri, Şırnak ve Van çevresi.
• Rakım: 1000–3000 m; alpin çayırlarda, geçici karstik gölcükler, soğuk su kaynakları ve yüksek dağ göletlerinde yaşar.
• Üreme dönemi dışında karasal olarak taş altı ve nemli orman altı örtülerinde yaşar.

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Larval evrede planktonlar, küçük su böcekleriyle; ergin dönemde ise böcek, solucan, örümcek ve yumuşakçalarla beslenir.
• Geceleri avlanan, hızlı ve çevik bir türdür.
• Ekosistem içinde hem yırtıcı hem de av rolüyle önemli denge unsurlarından biridir.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi: Mart–Haziran, rakıma göre değişir.
• Suya dönüş yapan erkek bireyler sırt ve kuyruk süslemeleri ile dikkat çeker.
• Erkek birey, dişinin önünde dans eder ve spermatofor bırakır → iç döllenme gerçekleşir.
• Dişi birey yumurtaları suya bırakır; yaprak, taş ve yosunlara tek tek yapıştırır (30–150 yumurta).
• Larvalar 2–3 ayda metamorfoz geçirerek kara yaşamına geçer.

İnsana Zararlılık Durumu

• Zararsızdır.
• Derisindeki mukus koruyucudur; insana toksik etki göstermez.
• Doğrudan temas durumunda nadiren hassas ciltlerde hafif iritasyon olabilir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Deri teması: Sabun ve su ile yıkama yeterlidir.
• Göz veya ağız teması: Bol su ile durulama yapılmalı, semptom varsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
• Evcil hayvanlar için genellikle toksik değildir, ama yutulması halinde veteriner kontrolü gerekir.

Kültürel/Tarihsel Notlar

1. yüzyılda John Edward Gray tarafından tanımlanmıştır.

• Bazı bölgelerde “dağ ruhu” olarak anılmıştır; üreme dönemindeki sırt çıkıntısı yerel halk tarafından mistik kabul edilir.
• Türkiye’de eskiden Triturus vittatus adıyla anılmıştır, sonradan ayrı cinse (Ommatotriton) ayrılmıştır.
• Birçok uluslararası listede “doğu Akdeniz'in simge türlerinden biri” olarak kabul edilmektedir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Sırtındaki çıkıntı zehir torbasıdır.
2. Gerçek: Sırt çıkıntısı yalnızca erkek bireylerde çiftleşme dönemine özel oluşur; zehir içermez.
3. Efsane: Kışın taş olur, baharda tekrar canlanır.
4. Gerçek: Kış uykusuna yatar (brumasyon), ilkbaharda yeniden aktiftir.
5. Efsane: Şerit sayısı yaşını gösterir.
6. Gerçek: Şerit sabittir; yaşla ilgili değildir.
7. Efsane: Yere düştüğünde toprağı zehirler.
8. Gerçek: Tam aksine, sağlıklı ekosistemlerin bir göstergesidir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Gray, J.E. (1835). Descriptions of new species of reptiles and amphibians.
• Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
• IUCN Red List (2024)
• Avcı et al. (2021). High-altitude amphibian distributions in Eastern Turkey
• Türkiye Herpetofauna Atlası (2023)
• 
  

Fotoğraflar:Eyup Acıktepe - Recep Karademir