Salamandra infraimmaculata orientalis

Salamandra infraimmaculata orientalis – Doğu Ortadoğu Ateş Semenderi

(Salamandra = ateşten gelen, infraimmaculata = karın altı lekesiz + orientalis = doğulu → “Doğulu lekesiz semender”)

Dağların sisli çökeklerinde, geceyle uyanan ve sessizlikle yürüyen Doğu’nun kara–altın semenderi.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Amphibia (İki yaşamlılar)
• Takım: Urodela (Semenderler)
• Üst Familya: Salamandroidea
• Familya: Salamandridae
• Cins: Salamandra
• Tür: Salamandra infraimmaculata
• Alt tür: Salamandra infraimmaculata orientalis (Martens, 1885)

Tanımlayıcı Özellikler

• Vücut zemin rengi parlak siyah, üstünde daha büyük, dağınık yerleşimli sarı–turuncu benekler bulunur.
• Karın bölgesi çoğunlukla siyah ve lekesizdir (infraimmaculata karakteristiği).
• Ense bölgesinde zehir bezleri belirgindir; gerektiğinde yoğun mukus salgılar.
• Boy uzunluğu 14–20 cm arasıdır.
• orientalis, nominal alttüre kıyasla daha doğulu, daha ince gövdeli ve daha seyrek beneklidir.

Yaşam Alanı ve Yayılım

• Türkiye’de yalnızca Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin doğusunda (özellikle Şırnak, Hakkâri, Van’ın güneyi)
• Ayrıca Kuzey Irak ve İran’ın batı kesimleri dahil Zagros Dağları'nın batı yamaçlarında yayılır.
• Yüksek rakımlı (1500–2400 m), taşlık meşe ormanları, kayalık vadi sistemleri, karstik kaynak çevreleri ve yarı nemli dağ eteklerinde yaşar.
• Gececi ve taş altı saklanan bir yapıya sahiptir.
• Üreme dönemi dışında çoğunlukla yer altı oyukları ve taş altlarında gizlenir.

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Gece aktif; böcek, larva, sümüklüböcek, örümcek ve solucanlarla beslenir.
• Larvalar küçük sucul omurgasızlarla ve planktonlarla beslenir.
• Mikroekosistemlerde dengeleyici avcıdır.
• Avcılarından korunmak için deri toksinlerini kullanır.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi: Nisan–Haziran, yüksek rakım nedeniyle geç ilkbaharda başlar.
• Erkek karada spermatofor bırakır, dişi bunu kloakasıyla alır → iç döllenme gerçekleşir.
• Larvivivipar: Gelişmiş larvalar doğar ve hemen suya bırakılır.
• Metamorfoz süresi 1.5–2 ay; erişkinliğe ulaşma 3–4 yıl.
• Doğum yeri: küçük taş altı su birikintileri ve dağ göletleri.

İnsana Zararlılık Durumu

• Doğrudan saldırgan değildir.
• Derisinde bulunan alkaloid içerikli mukus, tahrişe sebep olabilir.
• Özellikle göz, ağız ve açık yara teması tehlikelidir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Deri teması: Sabun ve suyla yıkayın.
• Göz teması: Bol suyla yıkayın, kızarıklık devam ederse sağlık kuruluşuna başvurun.
• Ağız teması: Yanma, mide bulantısı gibi belirtiler görülürse tıbbi yardım alınmalıdır.
• Evcil hayvanlarda: Zehirlenme riski yüksek → veteriner müdahalesi gerekir.

Kültürel/Tarihsel Notlar

• Adı, türün Anadolu’nun doğusundaki yayılımı ve daha doğudaki halklarca bilinirliğinden dolayı “orientalis” (doğulu) olarak verilmiştir.
• Hakkâri ve çevresindeki bazı Alevi–Yezidi topluluklarında “kutsal yer semenderi” olarak anıldığı halk anlatımları kaydedilmiştir.
• 1885’te Martens tarafından Salamandra maculosa orientalis olarak tanımlanmış, sonradan S. infraimmaculata tür kompleksine dahil edilmiştir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Her görüldüğünde yağmur yağar.
2. Gerçek: Yağmurdan sonra aktifleştikleri için bu gözlem oluşmuştur.
3. Efsane: Üzerindeki sarı lekeler sayıldığında o yılki kuraklık tahmin edilir.
4. Gerçek: Lekeler sabittir, iklimle ilgisi yoktur.
5. Efsane: Dağların kutsal taşı altında yaşar.
6. Gerçek: Gerçekten taş altlarında yaşar; bu da efsaneye ilham kaynağı olmuştur.
7. Efsane: Ateşin içinden yürüyerek geçebilir.
8. Gerçek: Bu, semenderin nemli derisi ve karanlıkta parlamasından kaynaklanan antik çağ efsanesidir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Martens, E. (1885). Über neue Salamandra-Arten aus Asien.
• Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
• Werner et al. (2005). Taxonomic revision of Salamandra infraimmaculata
• IUCN Red List (2024)
• Türkiye Herpetofauna Atlası (2023)

Fotoğraflar: Mustfa Cann - Ilyas Peksoy