Neurergus crocatus

Neurergus crocatus – Sarı Benekli Zagros Semenderi

(Neurergus = sinir sistemine atıfla; crocatus = Latince “safran renkli, sarımsı” → “sarı benekli semender”)

Zagros Dağları'nın serin pınarlarında, kayaların gölgesinde geceleri beliren, sarı noktalarla süslenmiş bir dağ efsanesi.

Gövde zemin rengi siyah ya da koyu kahverengi; belirgin, yuvarlak ve parlak sarı beneklerle kaplıdır.
Karın bölgesi açık renklidir ve daha az beneklidir.
Kuyruk yassı ve uzundur; yüzmeye uyum sağlar.
Gözler büyük, parlak ve dışa çıkıktır; baş bölgesi geniştir.
Beneklerin şekli ve dizilimi bireyler arasında değişkenlik gösterse de tür düzeyinde tanımlayıcıdır.

Kuzey Irak, İran’ın batısı ve olasılıkla Türkiye’nin Hakkâri çevresi (kesin teyitlenmemiş lokal kayıtlar)
Zagros Dağları'nın serin kaynak suları, taşlık vadi tabanları, nemli dağ eteklerinde yaşar.
Rakım: 1000–2000 m arası.
Habitatı genellikle küçük kaynak dereleri, taş altı gölgeli alanlar, kalıcı veya yarı kalıcı su kaynakları içerir.
Habitat tahribatı ve su kaynaklarının kuruması türün en büyük tehdididir.

Larvalar: küçük su organizmaları, plankton, sivrisinek larvalarıyla beslenir.
Erişkinler: karasal küçük omurgasızlar (sümüklüböcek, örümcek, böcek larvaları) ile beslenir.
Sucul–karasal geçişli yaşam döngüsü sayesinde hem karasal hem sucul avcıdır.
Predatörleri arasında su kuşları ve bazı yılan türleri bulunur.

Üreme dönemi: Nisan–Haziran, kar erimeleriyle başlar.
Erkek birey, suya girerek dişiye spermatofor sunar; iç döllenme sağlanır.
Dişi birey yumurtalarını suya bırakır; taş altlarına veya su bitkilerine tutunurlar.
Yumurtalar 10–20 gün içinde açılır; larvalar birkaç ayda metamorfoz geçirerek karasal form alır.
Cinsel olgunluk: 3–4 yaşında.
Yumurtlama sayısı: yaklaşık 30–50 yumurta.

Zararsızdır.
Derisinde bulunan hafif alkaloid yapılı toksinler göz ve ağız temasında tahriş yapabilir.
Deriyle temasta nadiren iritasyon görülür.

Deri teması: Sabun ve suyla yıkanmalı.
Gözle temas: Bol su ile durulanmalı, tahriş varsa doktora başvurulmalı.
Ağızla temas: Ağızda yanma, mide bulantısı durumunda tıbbi destek alınmalıdır.
Evcil hayvanlar için toksik olabilir; temas halinde veteriner kontrolü gerekir.

Tür adı “crocatus” (safran renkli), sarı beneklerine atfen verilmiştir.
İlk tanımı 1862 yılında Edward Drinker Cope tarafından yapılmıştır.
Irak Kürdistanı’nda yerel halk arasında “gece yıldızı semenderi” olarak adlandırılır.
Savaş ve göç nedeniyle habitatları yıllar içinde azalmış; bilimsel araştırmalar aksak yürümüştür.
Son yıllarda genetik analizlerle Neurergus derjugini ile karıştırıldığı popülasyonlar ayrıştırılmıştır.

Efsane: Sarı benekleri zehri gösterir, sayısı arttıkça öldürücüdür.
Gerçek: Beneklerin şekli tür tanımı için önemlidir, zehir seviyesiyle doğrudan ilgisi yoktur.
Efsane: Kuyruğundan tutarsan “kuyrukla lanet gelir.”
Gerçek: Kuyruk savunma amaçlı kopabilir; bu biyolojik bir reflekstir.
Efsane: Yağmurla doğar, güneşle yok olur.
Gerçek: Yağmurla aktifleştiği için bu gözlem halk arasında efsaneleştirilmiştir.
Efsane: Gölgesine basarsan ayakların kurur.
Gerçek: Semenderin gölgesi ya da varlığı insan sağlığına zarar vermez.

Cope, E. D. (1862). On Neurergus crocatus from Kurdistan
Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
Rastegar-Pouyani et al. (2017). Phylogeography of Neurergus in Zagros Mountains
IUCN Red List (2024)
Türkiye–Irak sınır bölgesi herpetofauna çalışmaları (2020–2023)