Lyciasalamandra antalyana

Lyciasalamandra antalyana – Antalya Kayalık Semenderi

(Lycia = Likya + salamandra = semender → “Likya semenderi”; antalyana = Antalya kökenli)

Akdeniz’in taşları arasında sessizce süzülen, yalnızca Antalya'nın nefesinde hayat bulan gececi bir varlık.

Vücut: Koyu kahverengi ya da siyaha yakın zemin üzerinde açık pembe/portakal rengi beneklerle süslüdür.
Gözler: Büyük ve parlak, gece görüşüne uyumlu.
Deri: Nemli, ince, kaygan; kuru ortamlara karşı hassastır.
Kuyruk: Vücudun neredeyse tamamına yakın uzunlukta; savunma sırasında kopabilir.
Erkek bireylerin kloakal bölgeleri daha belirgindir.

Endemik bir türdür: yalnızca Türkiye'nin Antalya ili ve yakın çevresinde (Kemer, Finike, Kumluca) yaşar.
Kalkerli taşlık alanlar, makilikler, nemli çalılıklar arasında bulunur.
Genellikle 200–800 metre rakımlarda, gölgeli, nemli mikrohabitatlara bağımlıdır.
Alan kullanımı oldukça sınırlıdır; habitat tahribatına çok duyarlıdır.

Geceleri aktifleşen yırtıcıdır; küçük böcekler, örümcekler, sümüklüböcekler ile beslenir.
Ekosistemde alt düzey avcı olarak görev yapar; haşere kontrolünde rol oynar.
Bazı akşamlar nemli kayalık yüzeylerde avlanırken gözlemlenebilir.

Üreme zamanı: Şubat–Mart ayları arasıdır.
Erkekler çiftleşme dansı sonrası yere spermatofor bırakır; dişi bunu kloakasıyla alır.
Dişi doğrudan gelişmiş yavru (1–2 adet) doğurur → vivipar.
Yumurtadan çıkış yoktur; larval evre dişi vücudunda tamamlanır.
Yavrular erişkin birey formuna çok benzeyerek doğar.
Cinsel olgunluk 2–3 yaş civarında başlar.

Tehlikeli değildir.
Derisinde bulunan hafif toksik bileşikler (alkaloidler), yutulursa zararlıdır.
Ciltle temasta çoğunlukla reaksiyon oluşturmaz; ancak göz ve mukozaya temas tahriş yapabilir.

Temas sonrası eller sabun ve bol suyla yıkanmalıdır.
Göz teması: Hemen bol su ile yıkanmalı ve gerekirse sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Ağız yoluyla temas: Özellikle çocuklarda mide bulantısı, karın ağrısı, halsizlik gibi belirtilerle sonuçlanabilir → acil tıbbi müdahale gerekir.

Halk arasında çok az bilinir; çünkü son derece gizli ve gececi bir türdür.
Antalya kıyılarında yaşayan bu tür, taşların “koruyucu ruhu” olarak tasvir edilmiştir bazı halk anlatılarında.
1987 yılında bilim dünyasına tanıtılmıştır; keşfi sonrası bölgedeki habitat koruma çalışmaları artmıştır.

Efsane: Antalya semenderine dokunmak ciltte yanık bırakır.
Gerçek: Toksinler sadece yutma veya göz teması durumunda etkili olabilir; yanık oluşturmaz.
Efsane: Gece uyurken üzerine çıkan semender ölüme neden olur.
Gerçek: Bu hayvanlar insanla fiziksel temastan kaçınır, zehirli değildir.
Efsane: Kuyruğu koparsa ev sahibine lanet getirir.
Gerçek: Kuyruk kopması sadece bir savunma stratejisidir, mistik anlamı yoktur.
Efsane: Antalya semenderi taşlara dokunarak onları yumuşatır.
Gerçek: Bu halk inancı, nemli bölgelerde gözlemlenmeleriyle ilişkilendirilmiştir; gerçeklik taşımaz.

Franzen, M. & Klewen, R. (1987). Zur Systematik und Verbreitung der Gattung Mertensiella.
Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
IUCN Red List (2024)
Türkiye Amfibi Veri Tabanı (2023)