Lyciasalamandra fazilae

Lyciasalamandra fazilae – Fazıla’nın Likya Semenderi

(Lycia = Likya bölgesi + salamandra = semender; fazilae = Türk zoolog Prof. Dr. Fazıla Ataç’a ithafen)

Likya'nın serin kaya gölgelerinde yaşayan, narin yapılı ve sabırlı bir gece bekçisi.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Amphibia (İki yaşamlılar)
• Takım: Urodela (Semenderler)
• Üst Familya: Salamandroidea
• Familya: Salamandridae
• Cins: Lyciasalamandra
• Tür: Lyciasalamandra fazilae (Başoğlu & Atatür, 1975)

Tanımlayıcı Özellikler

• İnce yapılı, zarif bir semender türüdür.
• Sırt rengi kahverengimsi gri; yanlarda pembe-somon renkli benekler belirgindir.
• Karın bölgesi daha açık tonlardadır (sarımsı-bej).
• Gözler büyük, parlak ve dışa çıkıktır.
• Kuyruk kalın ve vücudun %90’ına yakındır; savunma anında kopabilir.

Yaşam Alanı ve Yayılım

• Türkiye'ye endemiktir.
• Yalnızca Mersin ili, Silifke ilçesi çevresinde dar bir alanda bulunur.
• Özellikle kalkerli taşlık bölgeler, çalı araları, gölge kaya oyukları ve nemli taş altları yaşam alanıdır.
• Deniz seviyesinden 400–800 m yüksekliklerde sınırlı yayılım gösterir.
• Habitatı son derece parçalıdır ve kentsel genişleme tehdidi altındadır.

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Gece avlanan küçük yırtıcıdır; böcek larvaları, küçük örümcekler, sümüklüböcekler ile beslenir.
• Avlarını dil çıkarmadan, doğrudan çene hareketiyle yakalar.
• Nemli mikrohabitatlardaki besin zincirinde hem avcı hem de potansiyel av konumundadır.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi genellikle ocak–mart ayları arasıdır.
• Erkek, spermatoforu taş altına bırakır; dişi kloakasıyla alır.
• Dişi 1–2 canlı yavru doğurur (vivipar özellik).
• Larval evre annenin vücudunda tamamlanır.
• Doğumdan sonra yavrular birkaç hafta içerisinde bağımsız hareket eder.

İnsana Zararlılık Durumu

• Zararsızdır, kaçınmacı davranış gösterir.
• Derisinde bulunan hafif toksik mukus, yalnızca yutma veya göz teması halinde tahrişe neden olabilir.
• El ile temas halinde çoğunlukla reaksiyon oluşturmaz.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Ciltle temas: Sabunla yıkama yeterlidir.
• Gözle temas: Bol su ile yıkayın, gerekirse doktora başvurun.
• Ağızla temas durumunda: Mide bulantısı veya tahriş belirtileri görülürse acil müdahale gereklidir.

Kültürel/Tarihsel Notlar

• Halk arasında neredeyse bilinmeyen bir türdür.
• Tür adı, Türkiye’nin ilk kadın amfibi uzmanlarından Prof. Dr. Fazıla Ataç'a ithafen verilmiştir.
• 1975’te tanımlanmıştır ve Akdeniz biyolojik çeşitliliğinin simgelerinden biri kabul edilir.
• Küresel doğa koruma kuruluşları tarafından “çok yüksek öncelikli endemik” olarak tanımlanır.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Semender görülürse yağmur yağar.
2. Gerçek: Bu canlılar nemli ortamlarda aktifleştiği için yağmurla aynı anda görülürler, bu bir korelasyondur.
3. Efsane: Kayalara dokunduğu yeri kurutur.
4. Gerçek: Tam tersine, bu tür yalnızca nemli mikrohabitatlarda yaşar.
5. Efsane: Kuyruğunu koparıp kaçarsa ölür.
6. Gerçek: Kuyruk kopması bir savunma mekanizmasıdır, semender yeniden kuyruk oluşturabilir.
7. Efsane: Derisindeki benekler zehir fışkırtır.
8. Gerçek: Deri toksini dışa fışkırmaz, sadece savunmada pasif olarak salgılanır.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Başoğlu, M. & Atatür, M. K. (1975). A new species of Lyciasalamandra from Silifke, Turkey.
• Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
• IUCN Red List (2024)
• Türkiye Herpetofaunası Atlası (2023)

Fotoğraf:Utku Yılmaz