Lyciasalamandra yehudahi

Lyciasalamandra yehudahi – Finike Semenderi

(Lycia = Likya bölgesi + salamandra = semender; yehudahi = zoolog Yehuda L. Werner’a ithafen)

Kalkerin kalbinde, Akdeniz’in tuzlu esintisiyle sarmalanmış, taşların altında yaşayan bir endemik efsane.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Amphibia (İki yaşamlılar)
• Takım: Urodela (Semenderler)
• Üst Familya: Salamandroidea
• Familya: Salamandridae
• Cins: Lyciasalamandra
• Tür: Lyciasalamandra yehudahi (Baran & Atatür, 1982)

Tanımlayıcı Özellikler

• Vücut rengi koyu kahverengi ya da siyaha yakın; yanları boyunca pembe–turuncu renkte iri benek dizileri bulunur.
• Karın bölgesi daha açık tonlardadır, sarımsı–bej renkte olabilir.
• Derisi nemlidir, kuraklığa karşı hassastır.
• Gözler büyük ve çıkık yapıdadır; gececi yaşama uygundur.
• Kuyruk kalın ve neredeyse vücut uzunluğunun tamamına yakındır.

Yaşam Alanı ve Yayılım

• Sadece Antalya’nın Finike ilçesi çevresinde, denize yakın taşlık kalker habitatlarda yaşar.
• 100–500 m rakım arasında bulunur.
• Yüksek habitat bağımlılığı ve düşük hareketliliği nedeniyle popülasyonları izole haldedir.
• Türkiye’nin güneybatısındaki en dar yayılıma sahip Lyciasalamandra türlerinden biridir.
• Habitat tahribatı, inşaat ve tarım baskısı bu türü tehdit eden başlıca etkenlerdir.

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Gece aktifleşir; küçük omurgasızlarla (larvalar, örümcekler, sümüklüböcekler) beslenir.
• Avlarını dili dışarı çıkarmadan, doğrudan çenesiyle yakalar.
• Yerel mikroekosistemlerde önemli bir denge unsurudur.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi: Ocak–Mart arasıdır.
• Erkek spermatofor bırakır, dişi kloakasıyla alarak iç döllenme sağlar.
• Dişiler doğrudan 1–2 canlı yavru doğurur (viviparite).
• Larval evre annenin vücudunda tamamlanır.
• Genç bireyler doğduğunda neredeyse erişkin morfolojisine sahiptir.
• Cinsel olgunluk 2–3 yılda tamamlanır.

İnsana Zararlılık Durumu

• Zararsız ve kaçınmacı bir türdür.
• Derisinde bulunan hafif alkaloid içerikli mukus, ağız ve gözle temasta tahriş oluşturabilir.
• Deri teması genellikle reaksiyon yapmaz; hassas kişilerde hafif iritasyon görülebilir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Temas sonrası: Bol su ve sabunla yıkama önerilir.
• Göz teması: Bol suyla durulanmalı, tahriş varsa doktora başvurulmalıdır.
• Yutma: Özellikle çocuklarda mide bulantısı, ağız yanması gibi etkiler olabilir → acil tıbbi müdahale gerekir.

Kültürel/Tarihsel Notlar

• Tür adı, İsrailli herpetolog Prof. Yehuda L. Werner’a ithafen verilmiştir.
• Yerel halk tarafından genellikle fark edilmez; yaşam tarzı gereği taş altlarında saklanır.
• Bilimsel olarak 1982 yılında tanımlanmıştır.
• Uluslararası literatürde korunması gereken Akdeniz endemikleri arasında yer alır.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Beneklerinin rengi değişirse hava değişir.
2. Gerçek: Benek renkleri genetik olarak sabittir, hava durumu ile ilişkili değildir.
3. Efsane: Kuyruğu koparsa ölür.
4. Gerçek: Kuyruk savunma amacıyla kopar ve zamanla yenilenebilir.
5. Efsane: Derisi dokunana yapışır.
6. Gerçek: Semenderin mukusu yapışkan değildir, sadece nemlidir.
7. Efsane: Gece taşların içinden çıkar.
8. Gerçek: Bu ifade türün gece aktifliği ve taş altı yaşamına dair mecazi bir anlatımdır.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Baran, İ. & Atatür, M. K. (1982). A new species of Mertensiella from southwestern Turkey.
• Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
• IUCN Red List (2024)
• Türkiye Amfibi Türleri Atlası (2023)

Fotoğraf: Utku Yılmaz