Lyciasalamandra irfani

Lyciasalamandra irfani – Gömbe Semenderi

(Lycia = Likya bölgesi + salamandra = semender; irfani = Türk biyolog İrfan Albayrak’a ithafen)

Gömbe'nin dağ serinliğinde, kalker taşların ardına gizlenmiş, narin ve nadir bir Akdeniz mücevheri.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Amphibia (İki yaşamlılar)
• Takım: Urodela (Semenderler)
• Üst Familya: Salamandroidea
• Familya: Salamandridae
• Cins: Lyciasalamandra
• Tür: Lyciasalamandra irfani (Göçmen, Kumlutaş & Gümüş, 2011)

Tanımlayıcı Özellikler

• İnce uzun vücut yapısına sahiptir, bacakları kısa ama güçlüdür.
• Sırtı genellikle koyu kahverengi olup, yanlarında açık pembe–turuncu benekler yer alır.
• Karın kısmı daha açık renktedir (sarımsı beyaz veya krem).
• Gözleri belirgin ve büyüktür, gece görüşüne uyumludur.
• Derisi nemlidir ve kuru ortamlarda hızla dehidrasyona uğrar.

Yaşam Alanı ve Yayılım

• Türkiye endemiğidir ve sadece Antalya’nın Elmalı ilçesine bağlı Gömbe Yaylası çevresinde yaşar.
• 1100–1600 m rakımlı, nemli ve gölgeli kalkerli yamaçlar, makilik altı taşlık alanlar, mevsimsel dere kenarları yaşam alanıdır.
• Dağılımı oldukça sınırlıdır ve birkaç kilometrekare ile sınırlı popülasyonlara sahiptir.
• Habitatı aşırı derecede parçalı ve tarımsal faaliyetlerle tehdit altındadır.

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Geceleri aktifleşir ve böcek larvaları, örümcekler, toprak solucanları ile beslenir.
• Mikrohabitatlarda biyolojik dengeyi korur, av–avcı ilişkilerinde önemli bir halkadır.
• Doğrudan predatörleri arasında küçük yılanlar ve kuşlar yer alır.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi: Ocak–Mart arası.
• Erkekler toprak üzerinde spermatofor bırakır; dişi bu yapıyı kloakası ile alır.
• Dişiler her seferinde 1–2 canlı yavru doğurur (viviparite).
• Larval evre dişi vücudunda geçer; yavru doğduğunda gelişmiş durumdadır.
• Erginliğe ulaşma süresi yaklaşık 2–3 yıldır.

İnsana Zararlılık Durumu

• Tehlikeli değildir.
• Derisinde düşük yoğunlukta alkaloid içerikli toksin bulunur; bu madde cilde zararlı değildir ancak ağız veya gözle temasta tahriş yapabilir.
• İnsanlarla temastan kaçınan, pasif yapılı bir türdür.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Deri teması: Sabun ve bol suyla yıkama yeterlidir.
• Göz teması: Hızla bol su ile yıkayın ve gerekiyorsa tıbbi destek alın.
• Ağız yoluyla temas (özellikle çocuklarda): Bulantı, yanma, tükürük artışı gibi semptomlar görülebilir → Acil tıbbi yardım önerilir.

Kültürel/Tarihsel Notlar

• Tür adı, Türkiye’deki semender araştırmalarına önemli katkılar sunmuş Prof. Dr. İrfan Albayrak’a ithaf edilmiştir.
• Yerel halk tarafından pek tanınmaz; gececi ve gizli yaşam tarzı nedeniyle görülmesi zordur.
• 2011 yılında tanımlanmıştır ve kısa sürede korunması gereken öncelikli türler listesine alınmıştır.
• Habitatı dar olduğu için ekoturizm ve bilinçsiz gözlem etkinlikleriyle bile zarar görebilir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Gömbe semenderi görülen yer kurur.
2. Gerçek: Bu tür yalnızca nemli, gölge alanlarda yaşar; kuraklıkla ilgisi yoktur.
3. Efsane: Kuyruğu koparsa yaşamı sona erer.
4. Gerçek: Kuyruk savunma amacıyla kopabilir ve zamanla yeniden büyür.
5. Efsane: Benekleri sayısı o yılın yağışını belirler.
6. Gerçek: Benek sayısı genetik olarak sabittir; yağışla ilgisi yoktur.
7. Efsane: Taşa sürtündüğünde taş çatlar.
8. Gerçek: Bu sadece mitolojik anlatıdır; bilimsel temeli yoktur.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Göçmen, B., Kumlutaş, Y., & Gümüş, C. (2011). A new species of the genus Lyciasalamandra from southwestern Turkey.
• Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
• IUCN Red List (2024)
• Türkiye Amfibi Türleri Atlası (2023)

Fotoğraf: Utku Yılmaz