Lyciasalamandra luschani luschani

Lyciasalamandra luschani luschani – Datça-Bozburun Likya Semenderi

(Lycia = Likya + salamandra = semender; luschani = Avusturyalı zoolog Felix von Luschan’a ithafen, tekrar edilen ad türün nominal (tipik) alt tür olduğunu gösterir)

Datça Yarımadası’nın sarp taşlıklarında, nemli kaya yarıkları arasında geceleri beliriveren kadim bir Ege canlısı.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Amphibia (İki yaşamlılar)
Takım: Urodela (Semenderler)
Üst Familya: Salamandroidea
Familya: Salamandridae
Cins: Lyciasalamandra
Tür: Lyciasalamandra luschani
Alt tür: Lyciasalamandra luschani luschani (Steindachner, 1891)

Tanımlayıcı Özellikler

İnce yapılı, 9–12 cm uzunluğunda bir semenderdir.
Sırt rengi genellikle koyu kahverengi ya da siyahımsıdır.
Yanlarında belirgin, sıralı pembe-somon renkli benek dizileri bulunur.
Karın kısmı sarımsı-bejdir; çoğunlukla desensizdir.
Erkeklerin kuyrukları daha kalın ve üreme döneminde daha belirgin kloakal şişkinlik gösterir.
Gözleri büyüktür, gece aktifliğine uygun şekilde gelişmiştir.

Yaşam Alanı ve Yayılım

Türkiye endemiğidir ve yalnızca Muğla ili sınırları içindeki Datça ve Bozburun yarımadalarında görülür.
Kalkerli kayalıklar, makilikler, taşlık yamaçlar ve gölgeli kaya yarıkları başlıca habitatlarıdır.
Yayılımı, denize paralel uzanan dağlık sıralar üzerindeki izole mikrohabitatlarla sınırlıdır.
50–700 m rakım arasında yaşar; nemli mikroklima alanlarına bağımlıdır.
Popülasyonlar çok küçük ve parçalıdır; bölgesel yok olmalara karşı duyarlıdır.

Beslenme ve Ekolojik Rol

Küçük omurgasızlarla (karınca, örümcek, larva, sümüklüböcek) beslenir.
Avını diliyle değil doğrudan çenesiyle yakalar.
Geceleri aktiftir; nemli ortamlarda taş altlarında veya yosunlu çatlaklarda saklanır.
Mikro ekosistemlerde böcek kontrolünde rol oynayan alt düzey avcıdır.

Üreme ve Gelişim

Üreme dönemi: Ocak–Mart arası nemli dönemdir.
Erkek karada spermatofor bırakır, dişi bunu kloakasıyla alarak döllenmeyi sağlar.
Dişi her seferde 1–2 canlı yavru doğurur (vivipar).
Larval evre annenin vücudunda tamamlanır; yumurta bırakılmaz.
Doğan yavrular, hemen kendi başlarına hareket edebilir durumdadır.
Cinsel olgunluk genellikle 2–3 yaşta başlar.

İnsana Zararlılık Durumu

Zararsızdır; insanla karşılaşmaktan kaçınır.
Derisinde az miktarda toksik alkaloid içeren mukus bulunabilir.
Bu mukus yalnızca göz veya ağız temasıyla hafif tahrişe neden olabilir.
El teması genellikle zararsızdır.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

Deri teması: Bol sabun ve su ile yıkama yeterlidir.
Göz teması: En az 10 dakika su ile yıkayın, gerekirse sağlık kuruluşuna başvurun.
Ağız yoluyla temas: Özellikle çocuklarda bulantı, ağız yanması görülebilir → acil tıbbi destek alınmalıdır.

Kültürel/Tarihsel Notlar

Lyciasalamandra luschani luschani, Lyciasalamandra cinsinin bilimsel olarak ilk tanımlanan ve tipik formudur.
1891 yılında Steindachner tarafından “Salamandra luschani” adıyla tanıtılmış, daha sonra yeni cinse aktarılmıştır.
Tür adı, Avusturyalı antropolog ve doğabilimci Felix von Luschan’a ithaf edilmiştir.
Yerel halk tarafından pek bilinmez, gececi ve gizli yaşam tarzı nedeniyle görülmesi zordur.
Uluslararası koruma kuruluşlarınca yüksek riskli lokal endemik olarak sınıflandırılmıştır.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

Efsane: Kuyruğu koptuğunda taşları çatlatır.
Gerçek: Kuyruk savunma amacıyla kopabilir, hiçbir fiziksel zarar vermez.
Efsane: Nemli taş altlarına oturursa taş su tutmaz olur.
Gerçek: Taş altlarında nemli ortamları tercih eder; taşların özelliğini değiştirmez.
Efsane: Geceleri ıslık çalar.
Gerçek: Bu tür tamamen sessizdir; semenderlerde sesli iletişim yoktur.
Efsane: İnsan tenine yapışır.
Gerçek: Cildi nemlidir ancak yapışkan değildir; temastan kaçınır.