Neurergus strauchii munzurensis

Neurergus strauchii munzurensis – Munzur Benekli Semenderi

(Neurergus = “sinir çalışması yapan” + strauchii = Alexander Strauch’a ithafen + munzurensis = Munzur Dağları’na özgü)

Bingöl’ün ve Tunceli’nin ıssız kayalık pınarlarında, su ile kayanın sınırında yaşayan, Anadolu'nun gözbebeği bir endemik.

Zemin rengi siyaha yakın koyu kahverengi; sırtı ve yanları boyunca belirgin büyük turuncu-sarı benekler taşır.
Vücut yapısı ince ve zariftir, kuyruğu vücut uzunluğuna eşdeğerdir.
Gözler büyüktür, parlak ve hafif çıkıktır; gececi yaşam için uygundur.
Parmaklar iyi gelişmiştir, su ve kara ortamına uyum sağlayabilir.

Sadece Doğu Anadolu'da, Tunceli–Munzur Dağları ve Bingöl çevresindeki dağlık pınarlar ile sınırlı yayılım gösterir.
Yüksek rakımlarda (1300–2000 m) kayalık dere kenarları, soğuk su kaynakları, nemli taş altları ve maki benzeri bitki örtüsü alanlarını tercih eder.
Habitatı oldukça dar ve yalıtılmıştır; bu durum onu son derece hassas kılar.

Geceleri aktifleşen küçük omurgasız avcısıdır: böcek larvaları, sümüklüböcekler, örümcekler.
Yavru döneminde plankton ve mikroorganizmalarla beslenir.
Su kenarındaki küçük ekosistemlerde hem av hem avcı olarak önemli rol oynar.

Üreme dönemi: Mayıs–Haziran arası, kar erimeleriyle birlikte başlar.
Çiftleşme karasal ortamda olur, dişi daha sonra suya inerek yumurtalarını taş altlarına yapıştırır.
Yumurtadan çıkan larvalar suculdur ve birkaç ay sonra başkalaşarak karasal form alır.
Genç bireyler 2–3 yıl içinde cinsel olgunluğa ulaşır.

Doğrudan tehlikeli değildir.
Deri bezlerinden salgılanan hafif toksik mukus, sadece ağız/göz teması durumunda rahatsızlık verebilir.
Savunma amaçlı salgılandığında hafif cilt tahrişine neden olabilir ama ciddi risk taşımaz.

Deriyle temas: Bol su ve sabunla yıkayın.
Gözle temas: En az 10 dakika su ile durulayın, tahriş varsa sağlık kuruluşuna başvurun.
Ağızla temas (özellikle çocuklarda): Mide bulantısı, kusma gibi belirtiler görülebilir → acil tıbbi müdahale gerekir.

Munzur halkı bu canlıyı “benekli taş kuyruk” ya da “gizli ruh” olarak tanır.
Bölge Alevî inancında canlıların kutsallığına dair anlatılarda “can taşıyan su bekçisi” olarak yer alır.
Bilimsel olarak 2013 yılında alt tür düzeyinde tanımlanmış ve çok kısa sürede uluslararası koruma listelerine girmiştir.

Efsane: Munzur semenderi görüldüğünde yağmur başlar.
Gerçek: Bu canlı nemli havalarda daha aktif olduğu için bu yanlış izlenim doğmuştur.
Efsane: Kuyruğu koparsa zehri yayılır.
Gerçek: Kuyruk kopması bir savunma mekanizmasıdır; toksin salımıyla ilgisi yoktur.
Efsane: Bu semender yalnızca gece ay ışığında görülür.
Gerçek: Gececi olsa da nemli sabahlarda da aktiftir.
Efsane: Elinle dokunursan şanssızlık getirir.
Gerçek: İnsan teması bu hassas tür için risklidir, ama insana zarar vermez; doğaya saygı göstermek yeterlidir.

Göçmen, B., & Kaya, U. (2013). A new subspecies of Neurergus strauchii from Munzur Mountains.
Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
IUCN Red List (2024)
Türkiye Herpetofaunası Veri Tabanı (2023)